Mars da güzel Dünyamız gibi yaklaşık 24 saatte bir döner, dolayısıyla onun da hem gecesi, hem gündüzü var. ESA’nın Mars Ekspres uzay aracı halen onun çevresinde fırıl fırıl dönüyor ve bilimsel gözlemler yapıyor. Bu aracın üzerinde bulunan SPICAM aleti tayfçeker ile Mars atmosferini ve iyonosferini inceliyor. İşte bu alet Mars’ın gece tarafında bir ışık gördü.

Hemen ‘Mars’ta canlılar var’ diye düşünmeyin lütfen, önce olayın fiziksel oluşumunu anlayalım. Gözlenen ışık Mars yüzeyinde değil atmosferinde görüldü. Benzer ışık daha önce de Mariner 5 ve Pioneer Venüs uzay araçları ile Venüs atmosferinde gözlenmişti ama Mars’da ilk kez gözlendi.

Gezegenin gündüz tarafının üst atmosferine gelen enerjik güneş ışınları, buradaki azot ve oksijen moleküllerini (N2 ve O2) parçalayarak atomlarına ayırır. Bu azot ve oksijen atomları gezegenin gündüz veya gece tarafında birleşerek nitrik oksit (NO) molekülünü oluşturur.

İşte bu kimyasal tepkime sonucu bir foton yayınlanır. Yayınlanan bu foton çeşitli dalgaboylarında olabilir ama nitrik oksit molekülüne ait olduğu bilinir.

Resim. Tayfçeker görüntüsünde NO ışıması.

Bu gözlem yapıldığında SPICAM Mars’ın kış olan güney yarımküresine bakıyordu. O sırada güney kutbunda havadaki CO2 gazı yoğunlaşarak kutup başlığını oluşturuyordu öyle ki kalınlığı bir metreyi bulmuştu.

İşte atmosferin üst katmanlarından kutba doğru olan bu hava akımı gündüz tarafındaki atomları oraya taşımış ve molekül meydana gelmişti. Fotoğrafta Venüs’ün gece tarafında meydana gelen NO ışımasını görüyorsunuz.

Sevgilerimle…

Prof.Dr.Ethem DERMAN
TAMSAT