İlk kez 1821 yılında alman amatör bir gökbilimci olan Johann Fritsch, ε Aur’un ışığının her zamankinden az olduğunu gördü. O yıldan sonra ε Aur gökbilimciler tarafından gözlenmeye başlandı ve ilk makale 1903 yılında çıktı. Alman gökbilimci Wilhelm Hans Ludendorff sözkonusu azalmanın 27.1 yılda bir gerçekleştiğini yani olayın dönemsel olduğunu yazdı. Ona göre görünmeyen bir cisim güneşten daha sıcak olan ε Aur’u örtüyordu.

Bu örtme olayı iki yıl sürdüğü için de örten canavarın çok büyük olması gerekiyordu. 1937 yılında üç önemli gökbilimci olan Kuiper, Struve ve Stromgren örten cismin yarı geçirgen kırmızıöte yani çok soğuk bir cisim olduğunu kanıtlamaya çalıştılar ama 1965 yılında Su-Shu Huang yıldızın tayfını aldığında böyle bir soğuk cisim görmediğini yazınca o model de suya düştü.Yazar örten cismin bize kenarından görünen kalın bir disk olduğunu ileri sürdü. 1971 yılında Wilson bu diskin eğik ve ince olduğunu ve ortasının da boş olduğunu ileri sürdü. Diskin ortası boştu çünkü iki yıllık tutulmanın tam ortasında sistem biraz parlıyordu. Son iki araştırmacı da haklıydı ama diskin ortasında ne olduğunu bilmiyorlardı.

Gökyüzünün çok parlak (yaklaşık 3 kadir) cisimlerinden olan bu yıldızın Arapça ve Farsçada çeşitli isimleri de var. Örneğin Al Maaz, Al Anz, Haldus gibi. Uzaklığı 2000 ışık yılı olan bu sistem 2009-2011 yılları arasında yine tutuldu ve tüm dünyada gözlem kampanyası yapıldı. Aynı zamanda uzaydaki gözlemevleri de kampanyaya katıldı.

Elektromanyetik tayfın her bölgesinde alınan verilerden sonra yapılan model, F türü dev bir yıldız olan ε Aur’un çevresinde dolaşan ondan daha sıcak B türü bir anakol yıldızı ve onu çevresinde de çok kalın toz bir disk vardı. Yer’den tutulma sırasında gözlendiğinde diskin dış, yani soğuk kısmını görüyorduk.

Diskin sıcak tarafını ise 2027 yılında meydana gelecek olay sırasında göreceğiz. O zaman B türü yıldız ε Aur’un arkasına geçtiğinde çevresindeki diskin iç, yani sıcak kısmını gözleyebileceğiz.

Resim. Fotoğrafta bir sanatçının elinden çıkmış en son kabul edilen modeli görmektesiniz.

Yaklaşık 200 yıldır gökbilimciler 27 yılda birbirlerinin çevresinde dönen bu iki cisimden görünmeyen olanını anlamaya çalışıyorlar. Bilimin en güzel tarafı da bu değil mi zaten, bir problemi çözmeye çalışırken önünüze yeni problemler çıkar. Bu sistemde gözlenmiş ama aydınlanmamış konular var, yani canavarı daha tüm yüzü ile görmüş, tanımış değiliz. Umarız önümüzdeki yıllarda bu sorunlar da çözülür. 

Sevgilerimle…

Prof.Dr.Ethem DERMAN
TAMSAT