"Astronomi ve Uzay Bilimleri" etiketli yazılar:

Önümüzdeki günlerde yani 2013 yılının ortasında NASA, Ay’a yeni bir uzay aracı gönderiyor. Aracın adı Ay Çevresindeki Atmosfer ve TOz Kaşifi, (AÇATOK, ben de kısaltma yaptım). İngilizcesi, Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer (LADEE). Ay ekvatoru bölgesinde bir yörüngeye girecek olan 383 kg kütleye sahip AÇATOK, üstünde üç tane bilimsel alet taşıyor ve sadece 100 gün çalışacak. İsminden de anlaşılacağı üzere Ay’a yakın bölgelerde bulunan atmosfer ve onun içindeki tozu inceleyecek. Peki hani Ay’da atmosfer yoktu, AÇATOK neyi inceleyecek?

Sanırım hangi komşular diye sormayacaksınız çünkü aynı apartmanda hemen altınızdaki veya üstünüzdeki dairede oturan komşularımızı bu çağda artık tanımıyoruz. Sözünü ettiğim yakın komşular güneş sistemi içindeki gezegenler de değil. Bugün güneşimize komşu olan yani ona en yakın olan diğer yıldızlardan söz edeceğim. “Gökyüzüne teleskopsuz veya dürbünsüz baktığınızda binlerce yıldız görürsünüz”. Ancak bu cümle benim için doğru değil.

Bu güzel dünyamızda bir yeni yıla girerken aklıma geldi Merkür’de yaşasaydık nasıl yeni yıla girecektik? Bu konu içinde hem yoğun matematik barındırır ama olası ölçüde basit yazmaya çalışacağım. Önce bu gezegenin solunamayacak çok ince bir atmosferi olduğunu ifade edeyim, var olan atmosferindeki atomları da güneş rüzgarı alır götürür. Eğer oksijeni yanımıza alıp Merkür’de yaşasaydık gündüz yanacaktık (467 C), gece ise donacaktık (-183 C). Neyse son uzay çalışmalarında krater diplerinde su buzu bulundu da suya olan gereksinimizi karşılayacak. Belki de krater dibinde yaşamak daha olanaklı.

Bir çok konferansımda dile getirmişimdir. Yeryüzünde 160’dan fazla krater bulunmuştur ama ülkemizde bir tane dahi yoktur, bu konuda üniversitelerimizde çalışma da pek bulunmamaktadır. İlköğretim okullarında daha çok da kolejlerde çocukların eline birer mıknatıs vererek dere yataklarında gökten gelen taşlar bulunur ve öğrencilere bunlar uzun uzun anlatılır. Ama geniş çaplı bir araştırma yoktur. Gazetelerde okuruz Fethiye’ye göktaşı düştü diye, ama gidip de inceleyen oldu mu bilmiyorum.

Son zamanlarda bulunan bazı ötegezegenlerin sadece elmastan oluştuğuna dair ilginç popüler bilim haberlerini okumuşsunuzdur. “55 Cancri e” ötegezegeninin iç yapısı büyük miktarda elmas ve grafitte oluştuğu ileri sürülmüştür. Gökbilimciler bu gezegende maden ocağı açarak elmas çıkartıp zengin olmak istemezler ama yaptıkları araştırmanın da ses getirmesini isterler. Belki okuması-anlaması güç bir konuyu sizinle paylaşmak istiyorum. Tüm kayalık gezegenlerin iç yapısına baktığımızda bunların katmanlaşmış olduğunu görürüz.

Süper Dünya’lar Güneş Sistemi’nin dışında kütlesi Dünya’dan daha fazla, fakat gaz devlerimiz Uranüs ve Neptün’den daha az, yani yaklaşık olarak dünyanın 10-15 katı kadar kütleye sahip olan gezegenlerdir. Süper Dünya denilince, Dünya benzeri olmasından kaynaklanan bir isim olduğu akla geliyor. Lakin Süper Dünya sayılma koşulu, sadece gezegenin kütlesiyle alakalı, yaşanabilir olması veya yüzey koşulları bunda bir etken değil.

NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi) ‘nın ötegezegen bulmak için yörüngeye yerleştirdiği Kepler Uzay Teleskopu, bildiğiniz gibi çok sayıda ötegezegen buldu. Fakat, farklı olanları medyaya düşüyor. Kepler uydusu ile çalışan gökbilimciler, geçiş yöntemi ile ötegezegen bulmak için ilginç yazılımlar geliştirmesine karşın, PH1 adı verilen bu gezegeni maalesef göremediler. Pekiyi kim gördü diye sorarsanız, bilime meraklı olan halktan kişiler yakaladı.

Formula 1 yarışlarında arabaların saatteki hızını 360 km diye düşünürsek, saniyedeki hızını hemen bulabiliriz; 0.1 km. Uçakların ortalama hızının saatte 800 km olduğunu biliyoruz, onun da saniyedeki hızına bakarsak 0.22 km olduğunu buluruz. Bunlar günlük yaşamımızda karşılaştığımız hızlar. Ama, farkına varmadığımız hızların değeri fotoğraf üzerinde gösterilmiş, ne denli şaşırtıcı değil mi?

Günlük yaşantımızda kullandığımız uzunluk birimleri genellikle cm, m ve km’dir. Gökcisimleri geniş uzay içinde birbirlerinden çok uzakta olduğu için örneğin km birimini bir türlü kullanamayız çünkü rakamlar çok büyür. Bilimsel formatla göstermeye çalışırız ve gençlerin hesap yapması zorlaşır. O nedenle gökbilimde daha büyük uzaklıkları tanımlamak için yeni uzunluk birimleri kullanılır. Bunlar gök birimi (GB), ışık yılı (IY) ve parsektir (PC).

Gökbilimde yıldızlar kutuplarından basık olur. Bunun nedeni de katı olmayan gaz… Birer gaz küresi olan cisimler, eksenleri çevresinde dönerken ekvatorları şişkin olur. Bunun nedeni merkezkaç kuvvettir. Bazı yıldızlar o kadar hızlı dönerler ki dağılmalarına az kalır. Yer, ilk oluştuğunda katı olmadığından ve o zamanlar çok hızlı döndüğünden dolayı kutuplarından basıktır.