ARISS kısaltması, İngilizce “Amateur Radio on the International Space Station” kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır ve Uluslararası Uzay istasyonunda bulunan amatör telsiz sistem ve çalışmaları kapsar.
ARISS programı NASA, AMSAT, ARRL ve çeşitli dünya ajansları tarafından uluslararası bir komite ile yönetilmektedir. Bu çalışmadaki amaç; ISS’in okullar ve radyo amatörleri ile haberleşmesi, radyo amatörlerinin birbiri arasında haberleşme çalışmaları yapmalarını teşvik amaçlıdır.
ISS/ARISS’ten Önce…
Bugün ISS en çok bilinen istasyon olsa da bu günlere kolay gelinmemiştir. Kısaca uzay istasyonlarının geçmişine de değinelim.
1971 yılında Sovyetler Birliği tarafından güçlü Proton-K roketi ile 200-222 Km irtifaya fırlatılan 18 tonluk Salyut serisi ilk uzay istasyonu ile uzayda yeni bir serüven başlamıştı.
Bir dizi Salyut serisi çalışmasından sonra görev yapan istasyona, son kenetlenme esnasında Soyuz-11’in dönüş kapsülündeki basınç dengeleme sübabının atmosfere girmeden açılması ile yaşanan kazada aynı zamanda 3 mürettabatın ölmesi ilk insan kaybını da beraberinde getirdi.
(Video-1. Skylab uzay istasyonu)
Çocukluğum ne zaman ve nereye düşecek diye bizleri de heyecanlandıran istasyon serilerinden biri de Skylab uzay istasyonu olmuştu. 1973-1979 yılları arasında görev yapan Amerikan yapımı uzay istasyonu Skylap da 1979 yılında atmosfere girerek yanmıştır. Ancak yine de bazı parçaları yanmaktan kurtulmuş ve Batı Avustralya’da karaya düşmüştür.
Yakın zaman baktığımızda ise MIR uzay istasyonu bir çok amatör tarafından daha çok hatırlanmaktadır ve halen de gönüllerdeki yeri ayrıdır. MIR, uzay istasyonu olarak 1986 yılında yörüngeye gönderilen Sovyet uzay istasyonu olup kısaltma Rusça’da “Dünya” ve “Barış” anlamında kullanılmıştı.
Temelinde yine daha önceleri yörüngeye gönderilmiş olan Sovyet Salyut serisi baz alınarak imal edilen MIR, 1986-1996 yılları arasında pek çok uzay modülü ile başarılı bir şekilde kenetlenmiş ve bir çok ülkenin astronotlarına ev sahipliği yapmıştır.
MIR; aynı zamanda tıpkı yakın zamanda uçuşları sonlandırılan Amerikan uzay mekikleri gibi Rus tipi Buran uzak mekiğine de varış ve kenetlenme noktası olması planlanmıştı.
Mekikler ISS de dahil adı gibi Yer ile uzay istasyonları arasında mekik dokumuş bilimsel-lojistik malzeme ile personel taşıma konusunda önemli görevler icra etmişti. Mekikler konusunda başarılı çalışma yapan ülkeler ise Rusya ve Amerika olarak sınırlı kalmıştır.
1988’de ilk modeli uzaya çıkan Rus-Buran uzay mekiği, daha sonra yerde 5 yıl bekleyip hangar tavanının çökmesi ile çürümeye terk edildi. Büyük umutlar ve ciddi yatırımlarla finanse edilen Buran’ın sonu ne yazık ki bu açıdan bakıldığında oldukça hazin oldu.
ISS’nin devreye girmesi ile birlikte Amerikan uzay mekiklerinin görevleri de arttı. Ancak bu mekik serisi de yüksek maliyetlerinden dolayı yerini farklı bir fırlatma sistemi ve kapsül kenetlenmesi ile yeni teknolojiye yenik düştü. Bir kaç yıl önce de çıktığı 25 uçuşta yaşadığı bir çok erteleme ve ilk kez gece uçuşu yapma özelliği ile de tanınan Endeavour’da uzay mekik serisinin son mekiği olarak başarılı görev icra etti. 37 metre uzunlukta, 23 metre kanat genişliği ile 80 tonluk bu koca bebek, bugün Los Angeles’daki California Bilim Merkezi’nde yerini aldı.
Uzay istasyonuna astronotları taşıyan bu mekiklerin bu hazin hikayelerini bir kenara bırakıp tekrar MIR’e dönecek olursak; 5.511 gün yörüngede kalan, bu zaman içerisinde yapılan eklemelerle yaklaşık 124 tona ulaşan ve 385-395 km yörünge yüksekliğinde çalışan MIR, 2001 yılında görevini tamamladı ve atmosfere girerek yandı ve akabinde Fiji yakınlarında Büyük Okyanus güney kısmına düştü.
MIR 2m’de çalışan alıcı verici, bir paket radyo transponder ve BBS barındırmaktaydı. Özellikle SSTV yayınları yaptığında Dünya üzerindeki birçok amatör telsiz operatörü bu görüntüleri almak için birbiriyle yarıştı. Soğuk savaşın sona ermesi ile birlikte daha sonra Amerikan ve Rus mekiklerinin yetenekleri birleştirildi.
MIR’den Sonra…
NASA’nın mekik programı çerçevesinde; 28 Aralık 1983 günü STS9 uçuş işaretli Colombia uzay mekiğinde bulunan astronot Owen Garriot (W5LFL) tarafından ilk amatör astronot ile amatör Yer haberleşmesi sağlanmıştır. İlk kez denenmesine rağmen 25 ülke ve 350 radyo amatörü ile karşılıklı görüşme yapılması ile bu çalışmaya duyulan istek daha da artmıştır.
ARISS
ARISS’te gerek radyo amatörlerinin kendilerini geliştirmeleri ve gerekse uzay konusunda eğitim gören öğrencilerin kendilerini geliştirmelerine olanak sağlamak amacıyla ARISS üzerinde bir takım amatör telsiz ekipmanları yerleştirilmiştir. Bu çalışmaların tümü aynı zamanda ücretsiz olarak belirtilen grubun hizmetine sunulmaktadır.
Öğrencilerin uzay çalışmalarına katılımını sağlamak, eğitim çalışmalarını desteklemek ve heveslendirmek amacıyla zaman zaman okul etkinlikleri de yapılmaktadır. Bu konuda okullarla ilk temas ise Aralık 2000′de gerçekleştirilmiştir. Dünyanın birçok yerinde gerekli şartların yerine getirilmesi durumunda bu çalışmalar oldukça ilgi çekmektedir. Tek sorun başvuru yoğunluğunun çokluğu nedeniyle bekleme sürelerinin birazcık uzun olması. Başvuru formlarında ne tür bir amatör donanıma sahip olduğunuz, enerji destek sistemleri, okulun konumu, rotor-anten ve diğer ekipman ile soruların önceden bildirilmesi istenmektedir.
Prosedürlerle ilgili formlar gönderildikten sonra incelenmekte ve uygun zaman dilimi görüşmeyi yapacak olan okul ve radyo amatörlerine bildirilmektedir. Bu maksatlar okullarda yapılacak olan çalışmalarda önerilen donanıma sahip radyo amatörlerinin desteği ile bu çalışma gerçekleşmektedir. Nitekim Türkiye’de de benzer şekilde bir çalışma, İzmir’de Telsiz ve Radyo Amatörleri Cemiyeti (TRAC) İzmir Şubesi Başkanı Yardımcısı Sayın A.Rıza ÖZSARAN (TA3EL)’nin girişimiyle ISS’nin kuruluşunun 10. yılı dolayısıyla yapılan etkinlikler çerçevesinde kolej öğrencileri ile birlikte gerçekleştirilmiştir.
(Video-3. ISS’teki Doug Wheelock (KF5BOC) ile Dünyadaki radyo amatörlerinin görüşmesi. Videonun zamanlamasında 10:57’den itibaren izleyiniz)
ISS’de bulunan astronotlar aynı zamanda amatör telsiz lisansına sahiptir. ISS’de bulunan amatör telsiz istasyonu Rus segmentinde hizmet modülü olan Zvesda da bulunmaktadır.
İşin güzel yanı ARISS istasyonu dünya amatör radyo toplumuna kalıcı bir uzay platformu sunmaktadır. Türkiye’den de bu tür serbest görüşmeleri yapan radyo amatörleri arasında Sayın A.Rıza ÖZSARAN (TA3EL), Sayın Mehmet Başak (TA1D), eşi Sayın Gülay BAŞAK (TA1YB) ve Sayın Aziz ŞASA (TA1E) da yerini aldı.
Astronotlar İle Nasıl Görüşebiliriz?
Buradaki çeşitli modlar operasyonel olarak otomatik işletilse de ISS’de bulunan kozmonot ve astronotlar da serbest zamanlarında yer yüzündeki amatör radyo istasyonları ile iletişim kurmaktadırlar.
Ancak bu astronot görüşmeleri okul çalışmaları kadar düzenli bir faaliyet değildir. Astonotla normal mesai veya çalışma zamanları dışında kalan dinlenme zamanlarında planlı/plansız radyo amatörleri ile iletişim kurmaktadırlar.
Ancak yine de haftaiçi 07.30 ile 19.30 (UTC) zaman dilimlerinde normal görevlerini icra eden astronot veya kozmonotlarla haftasonları öğleden sonraları görüşme şansınız biraz daha fazladır.
Bu konuda mürettebatın çalışma takvimi ve zamanları NASA‘nın web sayfasında yayınlanmaktadır. Kendinizi onların da yerine koyarak kısa bir empati yaptığınızda nasıl zor şartlarda görev yaptıklarını, her ülkenin radyo amatörlerinin sizler gibi astronotlarla konuşmaya çalışmak istemesinden dolayı cevap vermek için yoğunluk yaşayabileceklerini anlayabilirsiniz. Deneme yapabilirsiniz elbette ama nezaketen ısrarcı ve kaba olmamalısınız.
ARISS ile ilgili çalışma yapmak isteyenler aşağıdaki çağrı işaretleri ve band/frekansları bilmeleri gerekmektedir. Lütfen alma ve gönderme frekanslarına dikkat ediniz. Listelerdeki “Downlink” kavramı ARISS’ten gelen veriyi/sesi, “Uplink” kavramı ise ARISS’e gönderilecek veriyi/sesi ifade etmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere downlink frekanslarından göndermem yapılmaması önem arz etmektedir.
ARISS Çağrı İşaretleri
Rus Çağrı İşareti: RS0ISS
Amerikan Çağrı İşareti: NA1SS
Avrupa Çağrı İşareti: DP0ISS, OR4ISS, IR0ISS
Paket İstasyon E-posta Kutusu: RS0ISS-11 ve RS0ISS-1
ARISS Frekansları
Ses ve SSTV Downlink : 145.80 (Dünya genelinde)
Ses Uplink : 145.20 MHz. ITU Region 1 (Avrupa, Rusya ve Afrika)
VHF Paket Uplink ve Downlink : 145.825 MHz.(Dünya genelinde)
UHF Paket Uplink and Downlink: 437.550 MHz.
UHF/VHF Repeater Uplink : 437.80 MHz.
UFH/VHF Repeater Downlink : 145.80 MHz.
437.550 MHz.deki UHF Ericsson almaç-göndermeç sisteminin çalışması operasyoneldir ve her daim aktif olmayabilir. Eğer bulunduğunuz ortamdan ISS ile çalışmak istiyorsanız en az 5 Watt veya daha fazla bir çıkış çıkış gücüne sahip olmanız, 2 metre (Dual band bir cihazı tercih etmeniz önerilir) bir alıcı-verici cihazınız, mümkün ise yönlü bir anten sisteminizin olması tavsiye edilmektedir.
Bunlar başarı şansınızı arttıracak olan faktörlerdir. Bunlar dışında ilginizi çekiyor ise şimdiye kadar çeşitli amaçlarla kullanılan diğer frekanslara da buraya tıklayarak göz atabilirsiniz.
Zaman zaman yapılan değişiklikler ve ileride bu yazıdaki bilgilerin de güncelliğini yitirebileceği de göz önüne alarak buraya tıklayıp sitenin sağ kısmında yer alan aktif/pasif sistem ve frekanslara bakarak takip etmenizi öneririm.
Paket modunda çalışma yapmak istiyorsanız, standart bir bilgisayar, 1200 baud AX.25 TNC APRS ve diğer paket yazılımlarını hazır etmelisiniz. Paket radyo sistemi ile çalışabilmek için radyo amatörleri ayarlamalarında UNPROTO, ARISS ID olarak da RS0ISS ayarını yapmaları ya da çağrı işareti olarak RS0ISS-1 kullanarak Bulletin Board System (BBS) kullanmaları gerekmektedir.
ARISS ve APRS
ARISS/ISS ile APRS çalışmak istiyorsanız cihazınızda frekansınızı 145.825 MHz olarak ayarlamalısınız.
Tüm hazırlıklarınız tamam olmasına rağmen ARISS geçişinde hiç bir sinyal duymayabilirsiniz. Bunun sebebi ARISS’te bulunan amatör telsiz cihazlarının önemli deneylerde, mekik ya da modül kenetlenmelerinde veya bakım esnasında geçici olarak kapatılmış olmasıdır.
ARISS için amatör sistemlerin yerleştirilmesi bir takım sorunları da beraberinde getirmiştir. Sorunlar öncelikli olarak ekipmanın ağırlığı ve özellikle anten sistemlerinin modüllerin dışına yerleştirilmesi zorunluluğu şeklinde baş göstermiştir.
Bunu yerde kolayca yapabilirsiniz ancak sızdırmaz ve korunaklı bir şekilde yapılmış olan ISS’de kolayca duvarlarda delik açıp, anten kablosu geçirip dış yüzeye anteni monte etmek ne yazık ki anlatıldığı kadar kolay olmamaktadır.
Sistemlerin ilk yerleştirilmesi teklif edilen nokta sürekli Dünyaya bakacak şekilde konumlandırılmış Columbus modülüdür. 2003 yılında haberleşme çalışmalarını desteklemek üzere VHF, UHF, L-band ve S-band antenler geliştirildi ancak VHF yama (patch) antenler büyük oldukları için kabul görmedi.
Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve ARISS arasında yapılan ortak çalışma ve 50.000 Euroluk destek ile çalışma başlatıldı. Bu çalışma da daha sonra bir bağış kampanyası ile desteklendi.
(Video-5. SSTV denemelerden bir bölüm.)
SSTV çalışması birçok radyo amatörünün ilgi ile takip ettiği çalışmalardan biri olarak uzun süre yerini korudu. Ancak SSTV’de alınan görüntülerin durağan bir fotoğraf karesinden oluşması ve zaman içerisinde teknolojiye yenik düşmesiyle SSTV yerini yavaş yavaş DATV’ye bırakacak gibi görünüyor.
Avrupa Uzay Ajansı (ESA)’ın da devreye girmesiyle birlikte uzay istasyonunda bulunan amatör telsiz istemlerinde de bir dizi iyileştirme yapıldı.
(Video-6. DATV denemelerden bir bölüm.)
Şu an Columbus modülünde bulunan S-band 2.422-2.437 GHz. arasında çalışan Dijital Amateur Television (DATV) sistem zaman zaman deneme amaçlı aktif edilmekte. DATV ile kullanılan kamera sistemi ise profesyonel video kamera serisinden bir Canon XF-305. Test yayınları aktif iken web üzerinden takip etmek isterseniz buraya bakabilirsiniz.
ARISS ve EchoLink®
Diğer amatör istasyonlar ile VoIP (IP üzerinden ses) teknoloji kullanarak haberleşmenize olanak sağlayan bilgisayar-telsiz ağ sistemi olarak kısaltılabilecek EchoLink® sistemi üzerinden de astronotların ve Yer kontrol merkezinin sesli görüşmelerini dinlemeniz mümkündür.
ARISS ve QSL Kart Hizmeti
ARISS Avrupa QSL Bürosu radyo amatörleri için QSL kart hizmetini yönetmektedir. QSL kart taleplerinde postaya verilen zarf ile 2 IRC pulu gönderilmelidir.
Gönderilerde aşağıdaki adresi ve iletişim bilgilerini kullanabilirsiniz.
ARRL Headquarters
ARISS QSL
225 Main Street Newington,
CT 06111-1494 USA
ariss@arrl.org
ISS’nin Sonu
Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS)’de günü geldiğinde görevini tamamlayacak. İlk başlarda bu konuyla ilgili 2015 yılı öngörülmüştü ancak daha sonra Rusya, Avrupa, ABD, Kanada ve Japonya arasında yapılan toplantıda alınan karar gereğince ISS şu anki görevini 2020 yılında tamamlayacak ve kontrollü bir şekilde Rus Roskosmos tarafından yörüngeden çıkarma işlemi başlatılacak.
Çok büyük bir yapı olması nedeniyle uzay çöpü oluşturmaması adına yapılacak bu işlemde istasyon atmosfere girerek önce yanacak daha sonra erimeyen parçalar Atlas Okyanusu’na düşecek.
Bu da demektir ki radyo amatörlerinin önünde çalışma yapabilmek adına sadece 8 yıl zamanları var. ISS’nin düşürülmesinden sonra yerine ne tür bir sistem üretileceği konusu henüz net değil ancak bütün dünyada bu dramatik sonun üzüntüyle izleneceğinden eminim.
Amatör Uydular ve Radyo Amatörlüğü – 1.Bölüm (Google Translate/English)
Amatör Uydular ve Radyo Amatörlüğü – 2.Bölüm (Google Translate/English)
Amatör Uydular ve Radyo Amatörlüğü – 3.Bölüm (Google Translate/English)
Amatör Uydular ve Radyo Amatörlüğü – 4.Bölüm (Google Translate/English)
Beğenmenize sevindim, teşekkürler. Selamlar.
Çok kapsamlı bir çalışma olmuş. Elinize sağlık