Süper Dünya’lar Güneş Sistemi’nin dışında kütlesi Dünya’dan daha fazla, fakat gaz devlerimiz Uranüs ve Neptün’den daha az, yani yaklaşık olarak dünyanın 10-15 katı kadar kütleye sahip olan gezegenlerdir. Süper Dünya denilince, Dünya benzeri olmasından kaynaklanan bir isim olduğu akla geliyor. Lakin Süper Dünya sayılma koşulu, sadece gezegenin kütlesiyle alakalı, yaşanabilir olması veya yüzey koşulları bunda bir etken değil.
Süper Dünya Nedir?
Genel olarak, Süper Dünyalar’ın tanımı kütleye bağlı olarak yapılır ve herhangi bir şekilde sıcaklık, bileşenler, yörüngesel özellikleri veya Dünya’ya benzer çevre koşulları içermesi gerekmez. Peki bu kütle fazlalığı ne kadar olmalı, elbetteki Dünya’dan büyük bütün gezegenler Süper Dünya değil. Genel olarak kabul edilen Dünya’nın 10 kat fazla kütlesine (Güneş sisteminin en az kütlesine sahip olan gaz devi Uranüs’ün %69’i kadar) sahip olması gerektiği. Yani Dünya ile Dünya’dan hemen hemen 10 kat fazla kütleli gezegenlere Süper Dünya diyoruz.
İlk Süper Dünya’nın Keşfi
İlk Süper Dünya Aleksander Wolszczan ve Dale Frail tarafından PSR B1257+12 pulsarı etrafında 1992 yılında keşfedildi. Bu sistemdeki iki gezegenin kütlesi yaklaşık olarak 4 Dünya kütlesi kadar. Ne kadar fazla diye düşünebilirsiniz, fakat bu kütle gaz devlerimiz ile kıyaslandığında hayli az kalıyor.
Bir anakol yıldızının etrafında dönen ilk Süper Dünya ise Eugenio Rivera takımı tarafından 2005’te keşfedildi. İsim olarak Gliese876d tanımlanan gezegen Gliese876 kırmızı cücesinin etrafında dönüyor (bizden yaklaşık 15 ışık yılı uzakta). Gliese876d yaklaşık 7.5 Dünya kütlesine sahip. Yıldızına (kırmızı cüce) olan yakınlığından dolayı Gliese876d’nin yüzey sıcaklığı yaklaşık 430-650 Kelvin kadar ve gezegenin belirli noktalarında sıvı halde su bulunma olasılığı var. Aynı zamanda bu sistemde sonradan Jüpiter boyutlarında 2 gaz devi daha keşfedildi.
Yaşanabilir Bölgede Bulunan İlk Süper Dünya’nın Keşfi
Nisan 2007’de, İsviçre’de bulunan Stephane Udry liderliğindeki takım Gliese581’in etrafında dönen iki yeni Süper Dünya keşfedildiğini duyurdular. Bu gezegenler yaşanabilir bölgede yer aldıkları için yüzeylerinde sıvı halde su bulunma ihtimali bulunuyor. Elbette bu da ilk olarak Dünya’mızdaki gibi bir yaşam olma ihtimalini akla getiriyor.
Gliese581’in etrafında dönen Gliese581d gezegeni, yaklaşık olarak 5 Dünya kütlesine sahip ve yıldızı Gliese581’e olan uzaklığı sadece 0.073 AB (Astronomik Birim) yani yaklaşık 11 milyon kilometre. Gliese581’in yaşanabilirlik bölgesinin sıcak kesiminde kalan bu gezegenin ortalama sıcaklığı (atmosferin etkileri göz önünde bulundurulmadığında) yaklaşık -3 ile 40 santigrat derece arasında. Yıldızına bu kadar yakın olmasına rağmen bize göre düşük sıcaklıkta olmasının sebebi Gliese581’in bir kırmızı cüce olması. Bu yıldızın yaklaşık yüzey sıcaklığı ise 3.500 Kelvin kadar.
Bu Gezegende Bolca Elmas Olabilir
Bildiğiniz üzere elmas, karbonun yer altında yüksek basınç ve sıcaklık altında kalmasıyla oluşur. Süper Dünya’ların büyük kütlesinden dolayı, gezegenin derinliklerinde basınç Dünya’dakinden çok daha fazla olabilmekte.
Özellikle çoğunluğu karbondan oluşan Süper Dünya’lar olduğu da düşünülürse o gezegenlerde elmasın çok da değerli bir şey olmadığı kanaatine varabiliriz. Çünkü muhtemelen her yer elmas kaynıyor olacaktır.
Aynı zamanda sadece okyanuslardan oluşan Süper Dünya’lar da ilginçtir. Gezegenin tüm yüzeyin okyanus olduğunu düşünün. Bu gezegende ayak basacağınız hiçbir kara parçası yok. Bu okyanusun derinliklerinde basınç o kadar fazladır ki, su artık bu basınç altında katı hale geçerek buz halini alacaktır.
Bazen belgesellerde bizim derin su canlılarımızın ilginç yapılarını, o basınca, az ışığa uyumlarını görüp şaşırıyorum. Yakın tarihe kadar o kadar derinlerde canlılar olabileceğini düşünmüyorduk bile. Fakat araştırmalar gösterdi ki, hiç beklemediğimiz şekilde ilginç yapıya sahip canlılar varmış. Saydam, yüksek basınca dayanıklı, kendi ışığını üreten…
Düşünüyorum da, böyle bir gezegende hayat kim bilir nasıldır…
Kaynaklar:
http://en.wikipedia.org/wiki/Super-Earth
http://en.wikipedia.org/wiki/Gliese_581_c
http://en.wikipedia.org/wiki/Habitable_zone