Samanyolu da diğer tüm gökadalar gibi kütleçekimi ile bir arada tutulmaktadır. Kütleçekimi aynı zamanda gökada etrafında dolanan yıldızları, gezegenimsi cisimleri, gaz ve tozları da bir arada tutmaktadır. Gezegenler Güneş’in etrafında dolandığı gibi, Güneş te Samanyolu’nun merkezi etrafında dönmektedir. Gökadalar değişik türde şekillere sahiptir. 1920’lerde Edwin Hubble gökadaların yapılarını ilk kez araştıran kişi olmuştur.
1922-1926 yılları arasında Kaliforniya’da Mount Wilson Gözlemevi’ndeki 100 inç Hooker aynalı teleskopunu kullanarak, Hubble çok sayıda gökadanın fotoğrafını çekmiştir. Gökadaların şekillerini sarmal, çubuklu sarmal, eliptik, düzensiz ve tuhaf olarak sınıflandırmıştır. Bu sistem gökada türlerinin Hubble yapısal dizilimi olarak biliniyordu.
Hubble, M31 – Andromeda Gökadası benzeri, disk özelliği gösteren ve yıldızlardan yapılı kollara ve sarmal şekle sahip olan bazı gökadalar belirledi. Hubble ayrıca merkezi boyunca uzanan parlak bir gaz çubuğuna sahip bazı sarmallar tespit etti ve bunları çubuklu sarmallar olarak adlandırdı. Bazıları M32 gibi dairesel yapıya bazıları da şekil olarak eliptik yapıya sahip gökadaları da keşfetti. Bunlara eliptik gökadalar ismini verdi. Dördücü olarak gözlenen gökada türü ise ne sarmal ne de eliptik yapıda değil, düzensiz şekle sahipti. Bu gökadalara da düzensiz ismi verilmektedir. Bunlara bir örnek Macellan Bulutları’dır. Son olarak bu tanımların hiç birine uymayan bazı gökadalar bulunmaktadır. Bunlara tuhaf gökadalar denir, örnek olarak Centaurus A verilebilir.
Bu sınıflandırma dizilimi oldukça geniş bir şekilde kullanılmaya başladı. Buna göre bugün gökbilimcilerin gökadaları görsel özelliklerine göre sınıflandırdığı temel türler, sarmal, çubuklu sarmal, eliptik, düzensiz ve tuhaf gökadalardır. Sarmallar ‘S’ ile ve çubuklu sarmallar (barred spirals) ‘SB’ ile gösterilirler. ‘a’, ‘b’, ‘c’ harfleri sarmal kolların ne kadar sıkıca sardığını gösterir, ‘a’ sarmalın en sıkı olduğu gökada türüdür. Andromeda Gökadası Sb türü bir gökadadır. Eliptik gökadalar ‘E’ harfi ile gösterilirler, 0-7 arasındaki rakamlar (0 en dairesel, 7 basık, uzatılmış) gökadanın ne kadar dairesel özellik gösterdiğini belirtir. Buna bir örnek olarak E0 türü M87 gökadası verilebilir. Küçük Macellan Bulutu gibi düzensiz (Irregular) yapıya sahip olanlar ‘Irr’ ile gösterilirler. Centaurus A gibi tuhaf gökadalar ise, ‘P’ harfi ile gösterilmektedir.
Herbir türün bir diğeriyle olan bağlantısını göstermek için, Hubble onları bir diyagram içinde düzenlemiştir. Hubble’ın Çatal Diyagramı basit şekilde aşağıdaki gibidir. Bu diyagramın gökadaların nasıl oluştuklarını temsil etmediğini belirtmekte fayda var.
Gökada Sınıflandırmasının Hubble Çatal Diyagramı
Gökbilimciler şimdi biçimsel sınıflandırmanın iki temel gökada türünden oluştuğu teşhisini koyuyorlar: sarmallar ve eliptikler. Çubuklu sarmallar, sarmalların bir alt türü oluyor. Düzensizler ise sarmal ya da çubuklu sarmal olabilirler. Tuhaf türündeki gökadalar, temel olarak farklı bir tür değiller. Basitçe çarpışma halindeki gökadaları temsil ediyorlar, çarpışma nedeniyle şekilleri bozuluyor ve bu da onların ‘tuhaf’ görünmesine neden oluyor.
NGC 1275 Seyfert Gökadası – Kahraman
Gökbilimciler sonradan diğer sınıflandırmaları da eklediler. Bunlardan birisi de gökbilimci Carl Seyfert’ti. 1943 yılında, çok parlak merkezi bölgeler içeren gökadaları keşfetti. Seyfert bu gökadaların tayflarını araştırdı. Sonuçlar merkez bölgesinin tüm dalgaboylarında parlak olduğunu gösteriyordu. Bu çok sayıda faaliyete işaret ediyordu ve ‘Seyfert Gökadaları’ o zamandan bu yana tüm dalgaboylarında araştırılan aktif gökadaların ilk türü oldu.
Arif SOLMAZ
Kaynaklar:
http://http://tr.wikipedia.org
http://arifsolmaz.wordpress.com
http://imagine.gsfc.nasa.gov (Image Credit)
