Güzel bir başlık değil mi? İnsanı hemen okumaya davet eden bir manşet. Merak ettiniz değil mi? İşte bilim dışı insanlar da sizin beyninizle böyle oynuyorlar. Siz ister istemez böyle bir başlık görürseniz arkasında ne var diye merak ediyorsunuz ama bir yandan biliyorsunuz ki eğer Mars’ta yaşam olsaydı bunu medyadan öğrenebilirdiniz.

Resim-1. Bu fotoğrafta, Pavonis yanardağının eteklerinde görülen bu karanlık ve derin, ender görülen jeolojik olguyu görüyorsunuz. Çapı 35 m ve derinliği 20 m olan bu oyuk kraterin nasıl oluştuğu yazı içinde anlatılmaktadır.

Son katıldığım HaberTürk TV’deki programın bilim dışı konuklarından ikisi, Mars’ta canlıların olduğu, uzay araçlarının fotoğrafını çektiği bu mağaraların evlerin bacası olmasın dediklerini ve bir fotoğraf gösterdiklerini anımsayacaklar. Bilim insanlarının bu deliklerin ne olduğu konusunda henüz bir yorumlarının olmadığını ama bana göre yeraltı sularının Mars yüzeyinde bu tür çökme meydana getirebileceğini söylemiştim.

Bu mağara ile ilgili bir şeyler yazayım düşüncesi ile Google’a “Mars”, “hole” ve “cave” sözcüklerini girdim, karşıma tam 6.300.000 web sayfası çıktı. Ancak üçüncü sayfada NASA ile ilgili bir sayfa çıktı. Bu ise bilim dışı insanların bu konuyu nasıl kaşıdıklarının bir sonucuydu. O nedenle her zaman söylerim; internette doğru bilgi de çöp bilgi de vardır, kişi doğru bilgiye nasıl ulaşması gerektiğini de bilmelidir.

Bu uzun girişten sonra gelelim bu deliklere… Neden çoğul kullandım çünkü 2002 yılında Mars’a gönderilen Odyssey adlı uzay aracındaki THEMIS kırmızıöte kamerası bu deliklerden 6 tane keşfetmişti. Hatta onlara Dena, Chloe, Wendy, Annie, Abbey, Nikki ve Jeanne gibi isimler verilmişti. Bu delikleri, lava tüpleri üzerine bir araştırma yapan 7. sınıf ortaokul öğrencileri bulmuştu. Wikipedia’da her deliğin Mars üzerindeki koordinatları var, baktığınızda deliklerin hepsinin de Arsia yanardağının kuzey eteklerinde bulunduğunu görebilirsiniz.

Resim-2. Bu fotoğrafta 150 m çapında, en az 178 m derinliğindeki Jeanne oyuk kraterini görmektesiniz. Güneş batarken alınan görüntüde, oyuğun doğu kenarı kendini göstermekte ve ne denli dik olduğu anlaşılmaktadır.

Bu deliklerin çapları 100-252 m arasında değişiyordu. NASA çalışanları bu deliklerin derinliklerinin de 73 ila 96 m arasında değiştiğine inanıyorlar. Mars’ta güneş battıktan hemen sonra yüzey hızla soğur, fakat mağara ağızlarında sıcaklık değişimleri o kadar hızlı olmaz. İnfrared kamera kullanıldığında geceleyin dahi bu mağara girişlerini görebilirsiniz. Aynı bölgenin gündüz çekilen fotoğraflarında gölge içindeki bu girişler kendilerini gösteriyordu.

Daha sonra Mars Keşif Uydusu üzerinde bulunan yüksek ayırma gücüne sahip HIRES kamerası ile alınan fotoğraflar, yukarıda sözünü ettiğimiz türden kişilerin yeni yeni senaryo kurmalarına neden oldu ama bu son gelen fotoğraflardan artık onların birer mağara girişi olmadığı, tam tersine yüzeye dik, derin oyuklar olduğu saptandı.

Hawaii’deki birçok yanardağın eteklerinde de benzer kraterlere rastlanmış ve bu tür çukurlara “oyuk krater” denilmiştir. Nedeni, yanardağ yakınındaki yüzeyin altında bulunan mağmanın soğuması sonucu meydana gelen çökmedir. Diğer bir neden de Mars’ın altındaki akarsuyun meydana getirdiği materyalin erimesi sonucu meydana gelen çökmedir.

Resim-3. HIRES kamerası ile uzaydan çekilmiş Mars’taki bir oyuk krater zinciri. Bu oyuklar optik yanılsama sonucu sanki birer tümsek gibi gözükür ama hepsi tümsek değil çukurdur.

Resim-4. İzlanda’da görülen bu oyuk krater zinciri, bir deprem kırığı ile oluşmuştur. Oyuklardan birinde ayakta duran kişiyi görebilirsiniz.

Mars’ta sıvı suyu krater diplerinde arıyoruz. Meraklı (Curiosity) onun için Gale kraterinin dibine indi, neden? Yüzeyin en çukur olduğu bölgelerde atmosfer basıncı daha fazladır. Yüzeyde atmosfer basıncı yeterli olmadığı için sıvı su yoktur. İşte bu derin oyuklar, gelecekte Mars’a gidecek insanoğlu için onları güneş radyasyonundan koruyacak ve oyuk diplerindeki sıvı su büyük bir gereksinmeyi karşılayacak.

Evet, TV programında bunları bilmediğim için dile getirememiştim ama eğer bir konuya meraklı iseniz araştırıp öğrenebilirsiniz.

148 milyon web sayfasına baktığınızda çeşitli uzaylı senaryoları ile karşılaşabilirsiniz ama önemli olan bilimi dinlemektir, bilimden nasibini almamış insanları değil.

Sevgilerimle…

Kaynakça: