Radyo amatörlerimizde ITUpSAT1 konusunda gittikçe artan bir merak uyanmakta. Merakla birlikte sorular da tabi. Geçenlerde aklımıza uydumuzun teleskoplarla görünüp görünemeyeceği konusu takıldı. Ebatları çok küçük, görünmez heralde derken işi bir bilene sormak gerek dedik. Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nden sayın Prof. Dr.Selim O. SELAM beye sorumuzu yönelttik.

“Merhabalar. Radyo amatörlerinin ilgi alanlarına gökyüzü ve uydu konularının da dahil edildiğini görmek ve bu konuda sizlerle fikir alışverişinde bulunmak, beni fazlasıyla memnun etti. Dilerseniz sizi daha fazla merakta bırakmadan hemen sorduğunuz soruları maddeler halinde cevaplayayım.

1. ITUpSAT-1 uydumuzun Yer’den görülebilecek en büyük ayrıtı, 10x10x10 cm. boyutlarındaki kübün diagonal köşegeni olacaktır. Bu köşegenin uzunluğu:

Şekil-1. Kübün diagonal köşegeni.

2. Peki Yer yüzünden 720 Km. yükseklikte bu uzunluk hangi açı altında görülür?

Şekil-2. Dünyadan uzaklık  ve açı hesabı.

3. Ankara Üniversitesi Gözlemevi’nin en büyük çaplı teleskobu (40 cm çaplı f/10 odak oranlı aynalı teleskop) ve ana odağa bağlı CCD kameranın (APOGEE-ALTA U47) gökyüzünde gördüğü toplam açısal alan yaklaşık olarak 11×11 yaydakikasıdır. Bu CCD kamera her biri 13 mikron boyutunda 1024×1024 pikselden oluşmaktadır. Buna göre kameranın 1 pikseli, gökyüzünde 11 yaydk x 60 /1024 = 0.65 yaysn açı görebilmektedir. Bu demektir ki 2 yaysn açısal boyuta sahip ITUpSAT-1 uydusu CCD kameramız üzerinde topu topu 3 piksellik bir görüntü oluşturacaktır. Kısacası görüntülemek için çözünürlük son derece düşük. Bir nevi nokta kadar görünecektir.

Ayrıca atmosferik çalkantı, bizim gözlemevinin konumu civarında gökcisimlerinin anlık görüntülerinde 2-3 yaysn mertebesinde bir bulanıklık yaratmakta (Seeing Effect) ki, bu da görüntünün netliği konusundaki en önemli engellerden birisi. Daha ITUpSAT1’in hangi parlaklıkta görüldüğünü de işin içine hiç katmadık, bu da ayrı bir faktör.

4. Aslında sadece yukarıdaki bilgi bile ITUpSAT1 uydusunun bizim gözlemevi teleskopları ile gözlenmesinin mümkün olmadığını söylüyor, ama dilerseniz bir de uydunun hareket hızından kaynaklanan etkiye bakalım. Çünkü görüntülenememesinin sebebi sadece ebatları veya parlaklığı ile ilgili değil.

Mesajınızda; Yer yüzeyinde sabit bir gözlem yeri için geçiş süresinin 10-12 dakika sürdüğünü belirtmişsiniz. Bir gözlem yeri için bir ufuktan diğer ufka (mesela doğudan batıya) ve baş ucundan geçen faydalı görüş alanı en fazla 150º olabilir. Yani uydumuz 150 derecelik bir açıyı 10 dakikada katediyor diyebiliriz. Teleskobun bu hızı takip etmesine teknik anlamda olanak yok. Donanımsal olarak astronomik teleskoplarda bu kadar yüksek hızlı takip sistemleri yer almıyor. Çok uzak gökcisimlerini gözlemleyebiliyoruz. Ancak bu gökcisimlerinin uzay boşluğundaki hareket hızları o kadar düşük ki, onlar için gereken takip hızı sadece Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüş hızından kaynaklanan günlük hareket mertebesinde oluyor. Bu takip hızı, bize yakın mesafeden geçen uyduların yörünge hızlarına oranla çok ama çok daha düşük hızlarda.

Haydi diyelim ki uydunun başucu civarında nereden geçeceğini, CCD’nin gökyüzünde gördüğü toplam alan hassasiyetinde (yani birkaç yaydakikası mertebesinde) biliyoruz, teleskobu oraya yönlendirdik ve sabit bekliyoruz. O anda CCD gökyüzünde 11 yaydk görüyor. Uydumuz ise 150 dereceyi 10 dakikada alıyor. Yani uydu, CCD’nin toplam görüş alanından (10dk x 60) x 11yaydk / (150º x 60) = 0.73 saniye gibi “REKOR” bir sürede geçip gidecek. Bu sürede CCD’ye belirli bir poz süresi verip, görüntü kaydetmek ise neredeyse imkansız! Üzgünüm, ama mevcut donanımla ITUpSAT1’in anlamlı bir görüntüsünü yakalamak mümkün değil.

Radyo amatörleri ve sizlere çalışmalarınızda başarılar diliyorum. Görüşmek üzere, esen kalınız.

Prof.Dr. Selim O. SELAM
Ankara Üniversitesi Gözlemevi, Fen Fakültesi
06100, Tandoğan, Ankara-TÜRKİYE
Tel : +90 (312) 212 67 20 Harici:1364,
Faks:+90 (312) 223 23 95
E-posta: selim@astro1.science.ankara.edu.tr