İngilizce bir sözcük olan “mnemonic”in sözlüklerde karşılığı “hatırlatıcı ipucu. Mnemonics hafızayı kuvvetlendirme usulü” olarak Türkçeye çevrilmiş. Öğrenciliğimizde sülfirik asiti (H2SO4) ezberlemek için “Hasan iki Salak Osman dört” cümlesini kullanırdık. Gökbilimde yıldızların sınıflaması 1880-1920 arası Harvard Gözlemevinde binlerce yıldız tayfı sınıflandırarak yapıldı ve bu konunun tarihçesi çok ilginçtir, çünkü kadın gökbilimcilerin katkılarını anlatır. Bu monoton işte erkeklere göre yarı ücretle çalıştırdığı kadın gökbilimcilerden yararlanan Harvard Gözlemevi müdürü Edward Charles Pickering’dir. Olay gökbilim tarihinde İngilizce “Pickering’s Harem olarak bilinir.
İşte bu kadın astronomlardan Annie J. Cannon yıldızları sıcaktan soğuğa doru harflerle sınıflandırdı. O B A F G K M. Her harf sınıfını da 0-9 arasında 10 bölüme ayırdı ve o günden bu yana yıldızların iki boyutlu sınıflamasında bu yöntem kullanılıyor. Her sınıftan yıldızın tayflarının nasıl görüneceğini bu bağlantıda bulabilirsiniz.
Resim. Harvard'da Astronomi Merkezi. Antonia Maury, Williamina Fleming ve Annie Jump Cannon.
Henry Norris Russel zamanında gökbilimcilerin çoğu erkekti. Bu sınflandırmanın sırasını ezberlemek için bir mnemonic üretti; “Oh, Be A Fine Girl, Kiss Me”. 1995 yılında yarı amatör gökbilim dergisi Mercury, Russel’e yanıt verdi; “Only Boys Accepting Feminism Get Kissed Meaningfully”. İlk mnemonic ABD üniversitelerinde o kadar çok kullanılıyor ki şarkısını bile yapmışlar on beyiti bulan sözlerini ve şarkının mp3 dosyasını şu bağlantıda bulabilirsiniz.
Bu şarkının ilk dört beyiti şöyle:
The stars in the sky when you look up at night
Appear at first glance to be pinpoints of light.
But study them closely. They’re not all alike.
Oh, be a fine girl, kiss me.
The hot stars are blue and the cool ones are red.
Yes, color tells temperature; that’s what I said.
Some stars are still living, and some are long dead.
Oh, be a fine girl, kiss me.
The hottest blue stars we consider Type O.
The cool ones are M Class. Confusing, I know.
The system was standardized quite long ago.
Oh, be a fine girl, kiss me.
Look up in the daytime, and what do you see?
Our warm yellow Sun, which we know is Class G.
A star like the others, but special to me…
Oh, be a fine girl, kiss me.
Benim de yıllar önce öğrendiğim Kiss Me’li cümle gökbilime başladığım yıllarda bana yardımcı olmuştu. Verdiğim bazı derslerde öğrencilerime haydi buna Türkçe bir cümle bulalım dedim ama nafile kimseden bir öneri gelmedi. Sanırım Türkçede kullanılan sözcük sayısının az olmasından kaynaklanıyor veya bizlerin üretim kapasitesi çok düşük. En önemli nedeni en son söyleyelim tembeliz.
ABD’de astronomi 101 dersi veren öğretmenlerin bir listesi var, bu listeye ben de üyeyim. Geçenlerde bir baktım bu konuda yeni cümleler üretmişler. Ben de merak ettim Googling yaptım. Bir de ne göreyim o kadar çok cümle üretmişler ki. İçinde argo ve seksi olanlar çoğunluktaydı. Google’ın ilk üç sayfasında topladıklarım aşağıda. Ama dördüncü sayfasında bir üniversite hocasının her yıl bu konuda yarışma düzenlediğini ve birinci gelene ödül verdiği sayfayı görünce toplamayı bıraktım. Benim kötü İngilizcem ile dahi ağız’a alınmayacak cümlelerin olduğunu da gördüm. O nedenle size o sayfanın sadece bağlantısını veriyorum.
http://www.physics.usyd.edu.au/~bedding/images/obafgkmlt2.html
Haydi öğrenciler ve öğretmenlerim biz de Türkçe bir mnemonic üretelim. En iyisine ben ödül vereceğim ama temiz bir Türkçe olsun.
O Belli Astri, Forma Gloriaque Kanatis. Me, Reges Noctis, Serenatis
Oak Bark And Fine Grass Know Many Leafy Tricks
Objective Biases Are Finally Going (To) Kill Me
Observatory Bound Astronomers, Forget Grades, Know Life Must Triumph
Observer Bazooka Annie Furthered Galactic Knowledge Melding Luminosity And Temperature
Occasional Banter And Feghoots Graciously Kill Monotony
October Babies Always Find Great Kostume Masks
Octopus Brains, A Fine Gastronomical Kitchen Menu, Require No Sauce
Octopus Brains, A Fine Gourmet Kitchen Menu.
Odysseus Begged Athena For Guidance İn Killing Many Lusty Trojans
Officially, Bill Always Felt Guilty Kissing Monica Lewinsky Tenderly
Oh Be A Fine Girl (Guy) Kiss Me Lovingly
Oh Be A Fine Girl Kiss My Lips Tonight
Oh Be A Friend Grading Katherine’s Midterm
Oh Boy A Funky Goat Kissed/Kicked Me
Oh Boy! A Friendly Guy/Girl/Goat Kissed My Lips Tenderly
Oh Boy! Alex Filippenko Gives Killer Midterms Laughing
Oh Boy! Another Farm-Grown Killer
Oh Brilliant And Fiery Geminids, Kindle My Lamp Tonight
Oh! Blow Another Field Goal, Kicker Man
Oh, Be A Fine Girl, Kiss Me Right Now…Smack!
Oh, Be A Fine Girl, Kiss Me. Right Now? Sure
Oh, Be A Fine Guy, Kill My Roommate Now, Sweetie
Oh, Be Anna, Find Guy, Kill, Millions
Oh, Beautiful Angels Fly Gracefully, Kneel Mercifully, Reviving Needy Souls
Oh, Behave, Austin! Forget Groovin’ – Kick Mini-Me!
Oh, Boy! Adam Feels Good Killing Mom
Oh, Boy! Another Failing Grade Keeps Me Reconsidering Night School!
Oh, Boy, A Flying Gorilla Kicked Mamba!
Oh, Bring A Fun Gift – Kool Mint
Oh, Brother. A Fat Gremlin Kicked Mickey
Oh, Brother. Another Flock Of Geese Killed İn Missouri
Oj Believes Another Freakin’ Guy Killed Mrs
Old Balls And Fairway Greens Kill My Remaining Nerve Synapses
Old Bob Always Favors Green Ketchup More
Old Buddies And Friends, Great Kodak Moments
Old, Bald, And Fat Generals Keep Mistresses
Olive, Building A Friend, Gets Kind Metal. Loving Titanium
Oliver Became A Fine Gentlemen Killing Mice
Omnivorous Butchers Always Find Good Kangaroo Meat
On Beautiful Afternoons Friends Gather Keg Money
On Break A Friendly Guy Kissed Mom?
One Bad Apple From Germany Killed Millions
One Bad Astronomical Formula Gives Killer Migraines
One Big And Ferocious Goat Killed Me
One Boring Afternoon Frank Grew Killer Marijuana
Only Bad Anglers Fish With Gross Kwiktrip
Only Bald Americans Feel Good Kissing Mimes
Only Beer And Fine Grass Keep My Rattled Nerves Sane
Only Big Astronomy Federal Grants Keep Money. Research Needs Support!
Only Bitter And Foolish Generals, Killing Machines, Love Tanks
Only Bold Astronomers Forge Great Knowledgeable Minds
Only Bored Astronomers Find Gratification Knowing Mnemonics (Like This)
Only Boys Accepting Feminism Get Kissed Meaningfully
Only Brahe’s Astronomy Finally Gave Kepler Measurements
Only Brave Astronomers Find Glorioulsly Kinky Mates
Only Bungling Astronomers Forget Generally Known Mnemonics Like This
Only By Actually Freely Gaining Knowledge, May Lesbians Triumph
Only By Anyone Freely Gathering Knowledge, May Learning Triumph
Open Books Are For Generating Keen Minds
Oppenheimer’s Bomb Apparently Forged God’s Killing Machine
Optical Binary Affairs Fundamentally Generate Keplerian Marriages
Orange Banana Apple Fig Grape Kiwi Mango
Orbiting Bodies Always Follow Gravitational Kinetic Modes (Round Nearest Star)
Order Burgers And Fries. Get Ketchup, Mel!
Ordinary, But Awesome, Far-Reaching Gases Kindly Make Regal New Stars
Orion, Badly Armored, Faught Gargantuan’s Killing Machine
Orion’s Belt Already Fell, Grab Khakis Man
Orion’s Belt Always Frays; Get Knitting Materials!
Our Big Astronomy Final Gives Kids Migranes
Our Brilliant Astronomers Find Giant Killer Mr. Len…Terrible
Out Beyond Andromeda Fiery Gases Keep Making Really Nifty Stars
Outgoing Boys And Flirtatious Girls Keep Mating
Oven Baked Apples From Grandma’s Kitchen. Mmmm
Over Break A Former Girlfriend Kicked Me
Over Budget Adult Films Give Knights Merriment
Overhauling Balmer, Annie Furthered Galactic Knowledge Making A List By Tempe.
Overseas Broadcast, A Flash: Godzilla Kills Mothra
Overseas Broadcast: A Flash Godzilla Kills Mothra (Rodan Named Successor)
Oxymorons Baffle All Father, Girls, Kids, & Moms
Mickey Killed Goofy For A Body Organ
My Kabbalistic Grandmother Forbade Anything Besides Occultism
My Killer Goat Farted After Breakfast Oatmeal
My Knowledge Gained From Astronomy Baffles Others
Sevgilerimle…
Prof.Dr. Ethem DERMAN
TAMSAT
