Uydu sistemleri için de çok önemli olan güneş patlamalarının 2012 ve 2013 yılında çok yoğun olarak yaşanması bekleniyor. Yılın ilk ayına hızlı bir başlangıç yapan güneşte 23 Ocak tarihinde son 7 yılın en şiddetli patlaması yaşandı. Uydu ve haberleşme sistemleri üzerinde beklenildiği kadar zararlı olmayan bu güneş fırtınasının arkasından görülen kutup ışımaları ise şahane manzaralar oluşturdu. Bildiğiniz gibi güneş patlamaları; güneşten enerji olarak yayılan ışık ve yüksek enerjili parçacıkların uzaya yayıldığı dev patlamalardır.
Güneş patlamaları genelde koronal kütle atılmaları (CMEs) olarak bilinen güneş manyetik fırtınaları sonucunda gerçekleşir. Yaygın olarak gerçekleşen güneşten yayılan enerjisi yüksek protonların sebep olduğu olaylar SEP olayları (SEP: solar energetic particle) olarak isimlendirilir. Bu fırtınalar dünyaya ulaşacak şiddette gerçekleşir ve yeterli güçte olur ise kısa dalga radyo iletişimi, uydu sistemleri, GPS sinyalleri ve elektrik şebekeleri için problemler oluşturur.
Resim-1. SEP (solar energetic particle: güneşten yayılan enerjili parçacıklar) içerisinde hızlı hareket eden protonlar da bulunuyor. Güneş etrafında kar bulutu gibi görülenler hızlı hareket eden proton bulutlarıdır. Fotoğraf: SOHO / ESA ve NASA 23 Ocak 2012.
Güneş aktiviteleri yaklaşık her 11 yılda bir artmaktadır. 2013 yılına doğru güneş aktivitelerinin artarak devam etmesi bekleniyor. Bu da dünyamıza güneşten gelecek daha fazla radyasyon demek oluyor. NASA’nın SDO uydusunun tespit ettiği patlama, Spaceweather.com web sayfasında 2005 yılından bu yana tespit edilen en büyük Güneş patlaması olduğu haberi ile duyuruldu. ABD Ulusal Meteoroloji Dairesi’nden Doug Biesecker ise Güneş’te yaşanan bu patlamanın 2005′tekine oranla yüzde 10 daha kuvvetli oluğuna dikkat çekti. Videoyu izlemek için tıklayınız.
Biesecker, radyasyon fırtınası sebebi ile Dünya’nın enerji bombardımanına maruz kalacağını ve bu sebeple GPS sistemlerinin etkilenebileceğini, enerji şebekelerin geçici olarak çökebileceğini ve Dünya’nın yörüngesindeki uydu ve donanımların hasar görebileceğini ifade etti.
Ayrıca, uzay yürüyüşü yapan astronotların ciddi oranda radyasyona maruz kalmaları riski bulunuyor. Beklenildiği kadar hasarın olmaması ise herkesi rahatlatan bir gelişme oldu.
Radyasyon fırtınasının hızı saatte 8 milyon kilometreye ulaşabiliyor. Fırtına bulutu milyonlarca ton yüklü parçacık içeriyor.
Amerikan Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA) tarafından yapılmış olan, güneş patlamaları sırasında yayılan radyasyon bulutu şiddeti için çeşitli sınıflamalar vardır.
Bu sınıflamalar A, B, C, M ve X şeklinde olup Richter deprem ölçeği gibi logaritmik olarak artar. Yani X şiddetindeki patlama M şiddetindekinden 10 kat, C şiddetindekinden ise 100 kat daha büyüktür.
NOAA, Güneş’in merkezinin yakınlarında 23 Ocak günü başlayan patlamaların Dünya yönünde proton parçacıkları fırlatacağı uyarısında bulunmuştu. Bu patlamanın 5 kademeli ölçekte 3. kategoride (C sınıfında) yer aldığını ve patlamaların “şiddetli” ancak “çok ciddi” olmadığını belirtmişti.
Resim-2. X sınıfından en büyük patlamalar bir milyar hidrojen bombası kadar enerji üretebiliyor. Solar Dynamics Observatory (SDO) tarafından çekilen filmde X sınıfında olmasa da, M8 sınıfında bir güneşpatlaması görülüyor. Kredi: NASA / SDO / Helioviewer.
Önümüzdeki günlerde daha büyük heyecanlar yaşayacağımız kesin. Ancak umuyoruz ki, uydu ve haberleşme sistemlerimizin hasar göreceği, felaket senaryolarını gerçekleştirecek şiddette bir güneş patlaması gerçekleşmez veya böyle bir patlamanın radyasyon bulutu dünyamıza doğru yol almaya kalkışmaz.
Fatma Nur AKI, TA2AKI
TAMSAT
