Daha önce yayınladığımız “Şapkalı LED deneme devresi”ni  büyük bir plaket üzerine yaptığımızı hatırlarsınız. O devre bittikten sonra plaketin büyük bir bölümü boş kalmıştı. Buradaki amacımız plaketin üzerini yavaş yavaş değişik devrelerle doldurarak sonunda bir plaket üzerinde çalışma masamızda gerekli olan, besleme hariç, çeşitli test devrelerine sahip olmak. Bugün de plaketimizin üzerine basit bir transistor test devresi kuracağız. Aslında benim bu amaçla son 35 yıldır kullandığım bir devre var ama şeması bu yıllar içinde oradan oraya taşınırken kaybolmuş.  Devreyi takip ederek şemasını çıkarmak istedim ama artık yaştan dolayı gözler teklediği için onu da beceremedim.

Google’da “transistor test” yazıp İnternet denizine daldım. Üçyüzbinin üzerinde site adresi çıktı. İlk sayfadan başlayarak yaklaşık, on tanesi de Türk siteleri olmak üzere, yüz tanesine baktım. Mikro işlemci kullananları dışlayınca geri kalanlar aslında üç şemanın değişik sitelerde yayınlanmış hali idi. Bunlardan ikisini kullanılan malzeme sayısının çokluğu nedeni ile eledim. Kala kala Türk sitelerinde de çokça yayınlanan alttaki şema kaldı.

Resim-1. Orjinal Şema

VK6HF nin devresi

Çok basit bir osilatör ve çevirici ile yapılmış devrede osilatör ve çeviricinin çıkışlarındaki salınım ile değişen gerilimin kutupları ile transistor sürülüyor. Devreye her hangi bir şey bağlanmadığında her LED bağlantısına göre doğru gerilim geldiğinde yanıyor, yani iki LED’de sıra ile yanıp sönüyor. Transistor  bağlandığında ise doğru gerilim altında tetiklenen transistor o yöndeki gerilimi üzerinden akıttığı için aynı gerilim yönündeki LED sönük kalıyor ama ters polarizasyon geldiğinde iletime geçemeyeceği için ters yöndeki LED ışık veriyor.

Resim-2. Teori.

Üstteki resimde bunu daha açık bir şekilde görebilirsiz. (A) örneğinde PNP transistorun kollektörü + gerilime bağlanmış ve bazı da yine + gerilimden tetiklenmiş. Bu durumda transistor iletime geçmeyeceği için gerilim LED üzerinden akıp onu yakacaktır. Eğer transistorumuz NPN olsa idi + gerilim ile tetikleneceği için akımı üzerinden akıtacak, yani emetör ve kollektörü kısa devre olacak, ve dolayısı ile de LED’in bacaklarında onu tetikleyip yakacak bir gerilim olmayacağı için sönük kalacaktı. (B) örneğinde de gerilimi yönünü değiştirip devreye NPN bağliyoruz. Yine aynı olay burada da oluyor, NPN transistorun kollektörü – gerilime bağlanmış ve bazı da yine – gerilimden tetiklenmiş. Bu durumda transistor iletime geçmeyeceği için yine gerilim LED üzerinden akıp onu yakacaktır.

(C) de ise gerilimi kare dalga olarak veriyoruz ve iki tane birbirine ters LED bağlıyoruz. Kare dalga her salınımında uçlardaki gerilimin polarizasyonunu değiştirecektir. Bağlanan transistorun tipine göre de ters gelen gerilimde iletim olmayacak ve o polarizasyonda doğru yönde olan LED yanacaktır. Buna göre LED’leri PNP LED’i ve NPN LED’i olarak adlandırabiliriz.

Transistor açık devre ise her iki LED yanacak, kısa devre ise ikiside sönük kalacaktır.

Bu devrede sadece NPN veya PNP transistorları test edebilirsiniz. FET, UJT, Darlington gibi transistorları test etmek için daha karmaşık devrelere gereksinim vardır.

Devreyi yapmak kolay oldu, yaklaşık bir saat içinde her şey yerine yerleştirilip lehimlenmişti.

Resim-3. Devrenin bitmiş hali.

Devrede transistor soketi olarak sıra soket kullandım. Transistorlarda ayak bağlantıları ya CBE ya da ECB sıralamasına göre olur. Ben burada 4’lü soket kullanarak ECBE şeklinde bağlantı yaparak test edeceğim transistorların ayaklarını sokete göre bükme derdinden kurtuldum. İstenirse soket yerine uçlarında krokodil bağlı kablo da kullanabilirsiniz, ama kablo boylarını dış etkenlerden korumak için kısa tutmanızı tavsiye ederim.

Ama ilk gerilim verdiğimde ise hayal kırıklığına uğradım. Bu kadar basit bir devrede ne gibi yanlışlık yaptım diye de ilk başta kendimi suçladım tabi. Gerilim verdiğimde iki LED’in yanma zamanları eşit değildi.

Resim-4. Hatalı yanıp sönme

Devrenin orijinal yazısında bu zamanlama hakkında bir şey yazmıyordu ama bu tip osilatörlerde iki zamanın da birbirine eşit olması gerekiyordu. Neyse dedim ve ilk transistoru, 2N4403, taktım denemek için.

Resim-5. PNP ölçüyoruz

PNP olan transistor P işaretli LED’in yanıp sönmesini sağladı. Ama zamanlama hala eşit değildi. Ardından bir 2N2222 NPN transistor taktım. Bu transistor N LED’inin yanmasını sağlayacaktı.

Resim-6. 2N2222

Ama bunun yerine hiç yanmayan LED’ler ile kalakaldım. Acaba nerede yanlış yapmıştım diye 3 gün devreyi değişik zamanlarda tekrar tekrar şema ile karşılaştırdım. Her bağlantı doğru yapılmıştı. “Tamam” dedim kullandığım parçaların içinde arızalı olan var o zaman diye 2 günümü her parçayı söküp yenisi ile değiştirerek harcadım. Ve yine hayal kırıklığı.

Sonra yıldırım düştü bir anda, şema yanlıştı N polaritesi ile sürüldüğünde 4093’ün 10,11 ayaklarından çıkan gerilim transistör iletime geçtiğinde 9,12 ayaklarına geri dönüp hem salınımı durduruyor ve transistoru devamlı iletimde tuttuğu için kitlenip kaıyordu. Hemen şemada değişiklik yapıp devreyi değiştirdim.

Resim-7. Yeni şema.

Ve gerilimi bağladım…..

Resim-8. Yeni bağlantıda ilk deneme.

Ve her şey normale döndü, iki LED’in yanma süreleri birbirine eşit idi. Ardından tekrar 2N4403’ü taktım.

Resim-9. PNP transistor.

Sonrada 2N2222 yi denedim.

Yani artık her şey normaldi. Artık yazıyı yazabilirdim. Ama anlamadığım şey ilk olarak 1998’de İnternet sayfalarına düşen bu devrenin hiç bir yerde düzeltmesinin olmaması veya düzeltilmiş halinin olmaması. Herkes ya orjinal devreyi aynen ya da aynı şemayı kendi şeması imiş gibi göstermek için baştan, ama aynı hata ile, çizip sitesine koymuş. Demek ki ya hiç kimse denememiş ya da denediklerinde hatayı kendilerinde bulup pes etmişler, her neyse, biz devam edelim.

Resim-10. 2N2222.

LED’ler test edilen yarı iletkene göre alttaki gibi yanıp söneceklerdir.

Diyot test ettiğinizde ise önce anahtarı diyot durumuna getirmelisiniz, ben basmalı tip kullandım. Sonra da diyotu kollektör ve emetör bağlantılarının arasında test etmelisiniz. Sonra Anodu E ya da C noktasına bağlamanıza göre alaçağınız sonuç alttaki gibi olacaktır.

İyi şanslar….