Bu yazımızda, nostaljik ancak bir çok kişi için hala özel konumda olan bir VLF verici istasyonunu ele alacağız. Her ne kadar eski ve günümüzde işlevini yitirmiş olsalar da Dünya’da var olan bazı Çok Düşük Frekans (Very High Frequency – VLF)  vericileri, özel günlerde aktif hale getirilmektedir. Bunlardan biri de yazımıza konu olan ve İsveç’te bulunan ünlü Grimeton SAQ istasyonudur. Verici, İsveç’in Varberg şehri kuzey doğusunda Grimeton’da kurulu olduğundan ismi “Varberg Radyo İstasyonu Grimeton” olarak da adlandırılmakla birlikte listelerde kısaca çağrı işareti olan SAQ kodlaması ile geçmektedir.

Tarihi boyunca önemli görevler üstlenen vericinin inşasına 1922 yılında başlanmış ve 1924 yılında tamamlanmıştır. 1924 yıllarında hizmette iken 16.1 kHz. olan verici frekansı daha sonraları 17.2 kHz.olarak değiştirilmiştir. İstasyon, normalde 40 kHz.’e kadar  çalışabilecek şekilde planlanmasına rağmen neredeyse ismi ile birlikte anılan frekans değeri 17.2 kHz.  onun en çok bilinen ve kullanılan çalışma frekansı olmuştur. Vericinin hizmete bulunduğu sürece çağrı işareti  olarak da SAQ tanımlanmıştır.

Tesis günümüzde her ne kadar güncel ve aktif işlevini yitirmiş olsa da, 2 Temmuz 2004 yılında UNESCO tarafından bir kültür mirası olarak tanımlanmış ve koruma altında alınmıştır. Bugün bir anıtolarak; geniş anten parkını, kısa dalga vericilerini, orijinal Alexanderson alternatörlerini, anten kulelerini, personel binalarını ve yüksek frekans üretecini de kapsayan bir kompleks halinde muhafaza edilmekte, müze halinde ziyaretçilerini beklemektedir.

Yazımızın başlığında yazan özel gün etkinliğinden önce okuyucularımıza tesisin biraz geçmişini ve o dönem faaliyetlerine de değinmek isterim ki konu ve etkinlik daha iyi anlaşılsın.

200 kW gücündeki üreteçleri (alternetör) 1918 yılında hazır hale getirilmiş (aynı güce sahip iki üreteç aynı anda veya birbirine paralel şekilde kullanılabilmektedir), istasyonunun inşa çalışmalarının da tamamlanması neticesinde, 2 Temmuz 1925 günü İsveç Kralı Gustaf V (1858-1950) tarafından, ABD’nin 29. Başkan Yardımcısı ve 30. Başkanı olan John Calvin Coolidg (1872-1933)’e transatlantik bağlantıyı öven bir telgraf mesajı göndermesiyle resmen hizmete girmiştir.

Vericinin önemli parçasından biri olan anten sistemi, her biri 127 metre yüksekliğinde birbirine benzer çelik (kafes tip) konstrüksiyon şeklinde 6 kule üzerine gerilmiştir.  Devasa anten kulelerinin birbirine yatay aralıkları 380 metreyi bulmaktadır. Yüksek kulelerin her birinin üzerinde yatay 46 metre genişliğinde ana taşıyıcılar bulunmakta, taşıyıcılar arasına çekili uzun tel (Long Wire) tip antenin bir kol uzunluğu datoplamda 2.200 metreyi bulmaktadır. [1]

Anten uzun gibi görülebilir  ancak “λ=ışık hızı/frekans” hesabına göre ortaya çıkan anten boyunu düşündüğünüzde ve her bir taşıyıcı kol üzerinde 8 taşıyıcı izolatör bulunduğunu düşünürseniz daha mantıklı gelecektir (dipol uzunluk olarak 87.719 metre).

Tesis bir bütün halinde tüm ekipman ve o günkü çalışma koşulları dahil ilk haliyle muhafaza edilmiş olup, günümüze kadar ulaşan türünün en iyi örneklerden biridir. Öyle ki elektro-mekanik (transistör ve lambalı devreler öncesi – pre-electronic)  olarak adlandırılan teknolojinin ayakta kalan tek örneği olarak daadlandırılabilir.

Tesisin ana binaları dönemin yüksek yapılar inşa sorumlusu mimar Carl Ivar Emanuel Åkerblad (1886-1953)  tarafından neo-klasik türde dizayn edilmiş, yapı mühendisi Prof. Henrik Kreüger (1882-1953) gözetiminde de anten kuleleri inşa edilmiştir. İstasyon bir bütün olarak ele alındığında Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) sonrası iletişim teknolojisini geliştirme sürecini en iyi temsil eden bir nevi anıt timsalidir.[2]

Grimeton SAQ vericisi o dönemde aslında yalnız değildir. Onun ikizi olarak Polonya-Babice’de kurulan ve aynı amaca hizmet eden bir diğer verici daha bulunmaktadır. Bu verici ilk resmi yayınını da 17 Kasım 1923 günü gerçekleştirmiştir. Ne yazık ki Nadawcza Radiostacja Transatlantycka Babice adı verilen bu VLFistasyonu Grimeton kadar şanslı olamamıştır.

Babice’deki istasyon, AXL ve AXO çağrı işareti ile 16,4 kHz ve 14,29 kHz frekansında İkinci Dünya Savaşı başlangıcına (1939) kadar yayınlarına devam etmiştir. Ancak, 1939 yılında Alman orduları tarafından bir çokradyo istasyonuna el konmuş, bu istasyon dahil denizaltı haberleşmesinde kullanılmış, 16 Ocak 1945 yılında Sovyet saldırısının başlama arifesinde Alman birlikleri tarafından bina, ekipman ve yüksek 10 anten direği ile birlikte havaya uçurularak imha edilmiştir.

Nadawcza Radiostacja Transatlantycka Babice VLF istasyonu döneminin parlak günlerinde 4 kilometrelik bir mesafe boyunca düz bir hat boyunca sıralan 127 metre yüksekliğinde on adet çelik direk tıpkı Grimetongibi devasa boyutlarda inşa edilmiştir.

Nadawcza Radiostacja Transatlantycka Babice VLF istasyonu bir kenara bırakıp yeniden konumuz olanGrimeton SAQ vericimize dönelim.

Grimeton SAQ  VLF vericisi, 1950 yılına kadar Central Long Island-New York/USA arasında transatlantikradyo telgraf hizmeti vermiş, 1960-1996 yıllarına kadar da İsveç Deniz Kuvvetleri Kraliyet Donanması tarafından Baltık Denizi  denizaltı haberleşme sistemi olarak kullanılmıştır. [5]

Grimeton SAQ vericisinin bulunduğu alanda ayrıca kısa dalga ve ayrıca 260 metre dikey yükseklikte çelik konstrüksiyon kuleli bir VHF/UHF televizyon vericisi ve kulesi de (57° 6′ 32″ Kuzey – 12° 23′ 26″ Doğu kordinatlarında) 1966 yılında inşası tamamlanarak hizmete girmiştir. [3]

1939-1945 yılları arasında gerçekleşen İkinci Dünya Savaşı sonrasında HF telsiz teknolojisindeki gelişim ile birlikte Grimeton SAQ içinde ilk tehlike çanları çalmaya başlamıştır.

Anten ve sistemlerin bakımı, boyanması vb. giderlerin artması, ilgi ve ihtiyacın azalması ile birlikte 1995 yılında istasyonun kapatılmasına karar verilmiştir.

Ancak Grimeton SAQ vericisi UNESCO mirası olmadan önce, kapatılmasına yakın meraklıların son mesajlarını dinlemek için hazırlandıkları sırada beklenmedik bir gelişme yaşanmıştır. Bir grup gönüllü girişimcinin ülkelerinin kültür mirası sayılan bu değere sahip çıkmış ve kapanmaması yönünde çalışmalara girişmişlerdir. İlk başlarda küçük bir çaba olarak başlayan bu aktivite ülkede gittikçe ilgi görmeye başlamış ilk başarısını kapanmayı bir kaç ay erteletme ile sağlamıştır. [4]

Tarihin korunması,  dünün emanetinin yarınlara taşınması açısından herkes için önemlidir. Zamanında jilet fabrikasına gönderilen, adını tarihe altın satırlarla yazılmış Yavuz destroyerimizi ve yok olup giden, sahip çıkamadığımız tarihi ve kültürel miraslarımızı şöyle bir düşünüyorum da ister istemez gözlerim nemleniyor. Ne yazık ki herşey geçmişte değil, günümüzde de benzer kayıplar devam ediyor. Bir zamanlar kulaklarını odalarının baş köşesinde duran pilli radyoya dayayarak Ankara ve İstanbul’un sesini, havadislerini duymaya çalışan insanların da bugün içlerini hüzün kapladı. Yakın geçmişte alınan bir kararla ve yüksek maliyet giderleri sebebiyle yurt içi ve yurt dışında 1000-2000 Km. mesafelere ulaşabilen, Anadolu’nun en ucra köşelerinde evlere kadar misafir olan uzun ve orta dalga radyolarımızın yayın saatleri kısıtlandı, bazıları devre dışı bırakıldı. Bu kapamanın da ilk adımı. Teknolojik gelişime direnemeyecekler, kaderlerine terk edilecek ya sökülüp hurdacılara gidecek ya da oldukları yerde kaderleri ile birlikte çürümeye terk edilecekler.

Nice haberleri (eskilerin tabiri ile havadis ve ajansları), nice sevinçleri, milli duyguları, uzaklara ulaştıran bu istasyonlar umarım hiç olmazsa bu şekilde birer müze ve belki bir anıt haline getirilirler. Bir radyo amatörüolarak,  ister bir amatör telsiz, ister bir radyo, isterse bir VLF vericisi olsun herhangi bir istasyonun susması beni derinden etkiler. Bilirim ki bir istasyonun susması demek birçok şeyin de beraberinde susması demek. Bir operatör o manipleden, telsizden, spikerler o mikrofondan sadece sesini taşımamıştır. İstasyondan çıkan her taşıyıcı sinyale kendi umudunu, sevgisini, özlemlerini de yüklemiştir. Bu, bir anlamda “buradayım, hayattayım, yaşıyorum” seslenişidir. İstasyon sustuğunda saydıklarımın tümü kaybolur. Koridorlarda, yayın odalarında eski cıvıltılar kalmaz, gerek o istasyonda ve gerekse o istasyonun ulaştığı her yerde onunla birlikte sevinç ve ortak duygular da söner.

Kim bilir, belki de hepimizin bildiği “telgrafın tellerine kuşlar mı konar, insan sevdiğine yavrum böyle mi yanar…” şarkısının sözlerini de aynı duyguları taşıyan sevdalı bir telgraf operatörü yazmıştır. Duygusallığı bir kenara bırakıp konumuza devam edelim..

Çok güçlü vericileri işletmenin en büyük dezavantajlarından biri de yüksek işletme maliyetleridir. Günüzde çalışır hali ile muhafaza edilip korumaya alınan bu verici istasyonu Alexanderson Günü (Alexanderson Day) gibi özel günlerde çalıştırılarak 17.2 kHz frekansında mors (CW) mesajları iletmek amacıyla hizmet vermeye devam etmektedir.

Verici yakın geçmişe baktığımızda; 4 Temmuz 2010, 24 Ekim 2010, 24 Aralık 2010, 04 Ocak 2011, 14 Nisan 2011 ve 3 Temmuz 2011 tarihlerinde kısa süreli olarak aktif edilmiştir.

24 Aralık 2011 Özel Gün Etkinliği

SAQ; Hristiyan inanışına göre Noel Arifesi olarak kabul edilen 24 Aralık 2011 cumartesi günü saat 07.30 (UTC)’da test yayını ile yeniden aktif edilecek ve bu sürede vericinin ayarları kontrol edilecek (tuning), daha sonra saat 08.00 (UTC) 10.00 (TSİ)’de  kısa süreli asıl özel gün yayınına mors mesajı (CW) göndererek başlayacaktır.

Buraya kadar olan kısımda Grimeton SAQ vericisini tanıttık. Şimdi de bu özel gün etkinliğinde göndereceği mors (CW) mesajını nasıl takip edebileceğimizi görelim. Bu konuda olabildiğince örnek vererek birazcık daolsa heyecanınızı körüklemek isterim.

Online WebSDR Uygulaması İle Mesajı Takip Etmek İçin

Konuya meraklı arkadaşlarımız için küçük açıklamalar eklemek yerinde olur. Eğer 17.2 kHz frekansını takip etmeniz için uygun bir VLF alıcınız yok ise merak etmeyin. Bu amaçla size Yazılım Tanımlı Telsiz(Software Defined Radio-SDR) teknolojisi yardımınıza hazırdır. Buradaki bağlantıda online çalışan WebSDR bağlantısına tıklayarak morse yayınlarını kolayca takip edebilirsiniz. (Uygulamayı kullanabilmek için browserinizin Java özelliğinizin aktif olması gerekebilir.)

Yapmanız gerekenler aslında çok basit. Web sayfasına eriştiğinizde radyo amatörlerinin kullanımına alışkın olduğu akan şelale (waterfall) uygulaması sizi karşılayacak. Eğer herhangi bir ses duymuyor ve ekranda hareket gözlemlemiyorsanız Java uygulaması aktif değil demektir. Şimdi hızlıca aşağıdaki resimde kırmızıolarak işaretlediğim ayarlarımızı yapalım.  Frekans değerini ise 17,2 kHz olarak değiştirin. Cumartesi sabahı 07.30 (UTC)’de yani 09.30 (TSİ)’de web sayfasında hazır bekleyin. Test yapılırken siz de uygulamayı tecrübe etmiş olursunuz.

Aşağıdaki resme dikkatli bakarsanız 12 – 15 kHz aralığında dinlediğim 3 ayrı mors (CW) sinyalini görebilirsiniz. Tek yapmanız gereken işaretçinizin imlecini frekans değerlerinin hemen altındaki siyah alanda tam o frekans değerinin çizgisine denk getirip tıklamak.

Uygun alıcısı bulunan ancak anten konusunda sıkıntı yaşayanlara ise daha önce arkadaşlarımızın ürettiği bir anten türü olan Gratika-1 Döngü Anten (Loop Antenna) konusuna buradan ve şuradan bakabilirsiniz.

Bilgisayarın Ses Kartı Üzerinden VLF Alıcınız İle Çalışmak İçin (SAQ Panoramic VLD Receiver Yazılımı)

Aşağıdaki videolarda göreceğiniz SAQ Panoramic VLD Receiver yazılımını kullanmak isterseniz şu linkten indirip kurabilirsiniz. SAQ Panoramic VLD Receiver yazılımına yabancı olanlar için de konuya bir saplama yapayım. Uygulama, SM6LKM çağrı işaretli Johan Bodin isimli radyo amatörü tarafından yazılmıştır ve yazılım kaynak kodları da sitesinde açık olarak paylaşılmıştır. Sıkıştırılmış (zip) dosyayı indirdiğinizde içinden herhangi bir kuruluma gerek duymadan ve ses kartınız ile birlikte kullanabileceğiniz çalıştırılabilir (exe) dosya çıkmaktadır. Çift tıklayarak SAQ Panoramic VLD Receiver isimli uygulamayı çalıştıralım. Pratik olması için kısa kullanım özelliklerini de aşağıya ekledim.

– Sağ ve sol ok tuşlarını kullanarak frekansı kaydırabilirsiniz. Kaydırma esnasında varsayılan frekans adımlaması 100 Hz. olmakla birlikte ihtiyaç durumuna göre “CTRL” tuşuna basarsanız 10 Hz, “SHIFT” tuşuna basarsanız 1 Hz adımlama yapmanız mümkündür.

– Filtre kullanmak isterseniz tek yapmanız gereken ekran üzerinde sağ tuşa basmak ve üç değişik seçenekten birini kullanmaktadır. Sırayla bastığınızda veya klavyeden “N” tuşuna bastığınızda “Dar-Narrow” (300 Hz), “M” tuşuna bastığınızda “Orta-Medium” (1000 Hz) ve “W” tuşuna bastığınızda da “Geniş-WIDE” (2400 Hz) şeklinde değişir.

– Çalışma esnasında herhangi bir zamanda SAQ frekansına dönmek için sağ tarafta bulunan “Tune SAQ” butonuna tıklamanız  veya klavyeden “HOME” tuşuna basmanız kafidir.

– Ekranın sağ üstünde gördüğünüz kazanç (gain) değerini fare imleci ile (+ veya – imgesine) tıklayarak veya klavyenizden aynı isimli tuşlara basarak gerçekleştirebilirsiniz.

– Klavyenizden “C” tuşuna basarak bilgisayarınızın işlemci (CPU) kullanım durumunu görebilirsiniz.

Bilgisayarın Ses Kartı Üzerinden VLF Alıcınız İle Çalışmak İçin (Spectrum Lab Yazılımı)

İkinci yazılım olarak benim benzerlerine oranla daha çok sevdiğim ve işlevsel bulduğum “Audio Spectrum Analyzer – Spectrum Lab” yazılımını önerebilirim. Uygulama, DL4YHF çağrı işaretli Alman radyoamatörü Wolfgang Buescher tarafından geliştirilmiştir.

Günümüzde bir çok bilgisayarın ses kartı 48000 “sample rate” örnekleme hızında veya üzerinde çalışabilmekte. Sizin ses kartınızın da bu şekilde olduğunu varsayarak Spectrum Lab uygulamasını açıklayayım.  Ses kartı kullanarak yapacağınız çalışmalar için daha gelişmiş seçenekler sunan ve gelişmiş filtre destekli SpectrumLab yazılımını  sıkıştırılmış (zip) dosyası olarak buradan indirip alışkın olduğunuz kurulumlar gibi bilgisayarınıza kurun. Yazılıımı ilk çalıştırdığınızda kolayca yapabileceğiniz bir kaç ayar var. Onları aşağıdaki adımları takip ederek hızlıca tamamlayalım. Programın ana ekranı açıldığında üst kısımda bulunan menü kısmına gidelim.

Menülerdeki seçimlerde şu adımları takip edin.

– Quick Settings (Hızlı ayarlar),
– Options,
– Audio Settins, I/O device selection (Ses kartı ayarları),
– Audio I/O sekmesi (Ses),
– Audio Processing / Soundcard Sample Rate (Ses kartınızın örnekleme hızı),
– Seçim: 48000,
– Sol altta 16 bits/sample,
– Mikrofon ses fişi mono ise stereo processing’den işareti kaldırınız,
– Apply (Uygula) Close (Kapat)

Şimdi ekranın sol üst köşesinden çalışacağımız frekans aralığını seçelim. Üst tarafta “Min” yazan yere 0.0, hemen altındaki “Max” yazan yere 24000.0 yazıp “ENTER” tuşuna basarak bu işi yapabiliriz. Ancak daha yakın bir alan seçmek isterseniz bu değeri 14000.0 ile 19000.0 olarak değiştirebilirsiniz.

Ekrandaki bilgi akış şelalesinin (waterfall) hızını dilerseniz aşağıdaki şekilde ayarlayabilirsiniz, ancak gerek duyacağınızı sanmıyorum. Üst menülerden sırasıyla şu adımları izliyoruz.

– “Options”,
– “FFT Settings” (Fast Fourier Transform – Hızlı Fast Fourier Dönüşümü)
– “FFT input size” (Açılır listeden rakkamı büyüttükçe şelale akışı yavaşlayacak ekranda daha fazla bir zaman aralığı iznelebilir)

Örnek:

Effect of FFT settings with fs= 48.0000 kHz:
Width of one FFT-bin: 732.422 mHz
Equiv. noise bandwidth: 1.09863 Hz
Max freq range: 0.00000 Hz .. 24.0000 kHz
FFT window time: 1.365 s
Overlap from scroll interval: 75.0 %

Daha geniş ekranda yayını bir defada görmek için programın menülerinden aşağıdaki adımları takip ediyoruz.

– Options,
– Spectrum Display Settings,
– Aynı sekme dizisinde Spectrum (1)’de “Waterfall Scroll Interval” kısmında “automatic” kısmında işareti kaldırırsanız üst solda (sec) saniye olarak akış hızını seçebilirsiniz. Kaç saniyede şelale bir adım bir ilerleyecekse ayarlarsınız, o zaten  değeri otomatik olarak (ms) milisaniyeye çevirecektir. Bu şekilde uzun kayıtlarını hesaplayıp tek ekrana sığdırabilirsiniz.

Yazılıma alışkın olmayanlar için muhtemelen yukarıdaki kısım biraz karışık gelmiştir. Spectrum Lab uygulamasında  SAQ vericisi için daha kolay bir izleme yolu da önerebilirim. Ses kartınızın örnekleme hızı ayarlarını yaptıktan sonra “Quick Settings” menüsünden “Load & Create user-def’s entries…” linkine tıklayın.

Yukarıdaki minik bir pencere sizi karşılayacaktır. Yeşil renk ile işaretlediğim “Import” butonuna basalım.

Yukarıdaki ekranda mavi renk ile işaretlediğim kullanıcı tanımlı hazır dosya olan “SAQrcv1.usr” dosyasını işaretleyip “Aç” butonu ile yazılımımıza yükleyelim.

Akabinde ekrana gelecek yukarıdaki örnekteki pencereden de “DONE” butonuna basarak işlemimizi tamamlayalım. İşlem bitimi ekranınız aşağıda gördüğünüz şekle bürünecek ve otomatik olarak SAQ’nun frekansının tam olarak nerede olduğunu görebileceksiniz. İşaretlediğim noktalar 17.2 kHz. olup, yayın başladığında mors (CW) mesajı buradan aşağı doğru nokta ve çizgiler halinde akmaya başlayacaktır.

Merak etmeyin karıştırırsanız ayarları eski haline getirmek çok kolay. “Quick Settings” menüsünde [Restore all “factory” settings] seçeneğine tıkladığınızda bu işlem tüm ayarları yazılımsal filtreler dahil ilk haline çevirecektir.

VLF Converter (Donanım)

Eğer bu kadar düşük değerli frekanslara elinizdeki HF alıcılarla inemiyorsanız onun da bir yolu ve yordamı var. G3XBM çağrı işaretli radyo amatörü Roger Lapthorn’un yaptığı üretilmesi oldukça kolay, çok az malzeme (sadece 6 direnç, 9 kondansatör, 2 transistör, 1 Double Balanced Mixer, bir direnç tip bobin) gerektiren SAQ VLF Converter devresini denemenizi öneririm.

Çalışmada görünen ve yapılan şudur.

Devre bir yukarı çevirici (up-converter) devresidir. Aynen süperheterodin alıcılardaki giriş katındaki karıştırıcı ve yerel (local) osilatörlerin yaptığı gibi girişteki frekansı başka bir banda taşır. Örneğin bu devre, 17 kHz frekansındaki çok alçak frekanslı sinyali 12 MHz (12000 kHz) ile karıştırarak 17 kHz lik sinyalin hem 12017 kHz de hem de 11983 kHz de duyulabilmesini sağlar ( 12000 kHz+/-17 kHz).

Alıcıların Ayarlanması (Tune)

Elinizde anten/alıcı/yazılım ayar (tune) işlemi için düşük frekans sinyal üreteci olmayabilir, normaldir. Bunlar VLF veya ELF gibi alıcı sistemleri dışında HF açısından pratikte pek de kullanılan cihazlar değil açıkçası.  Çoğu kez elektronik ile mesleki veya laboratuvarlarda eğitim amaçlı kullanmıyorsanız, iyi sayılabilecek üreteçler de mali açıdan zorluk çıkarabilir. Bunun yerine de önerebileceğim bir kaç basit çözüm var. Bunların biri minik bir donanım, diğeri ise bir yazılım.

555′li Mini Test Ton Jeneratörü (Donanım)

VLF ile ilgili ilk çalışmalardan biri olan “Fırtına, Şimşek ve Yıldırım Dedektörü” uygulamasında duyulan ihtiyaç üzerine kurucularımızdan WW2L çağrı işaretli Levent ŞAŞMAZEL bey ile bir çalışma yapmıştık. Aşağıdaki resimde de görebileceğiniz üzere boyutları oldukça küçük ve bir adet her yerde kolayca bulunabilen 555 entegresi ile kullanılmıştı.

Buna benzer bir çalışma yapmak veya bu konuda detay bilgiye ulaşmak isterseniz buraya tıklayarak TAMSAT E-Dergi‘den okuyabilirsiniz.

Ton Jeneratörü (Yazılım)

İlk etapta “NCH Tone Generator Software” uygulamasını buraya tıklayarak indirelim. “TONJeneratorutnsetup.exe” uygulamasını kuralım ve çalıştıralım. Bizi aşağıdaki ekran karşılayacak.

İlk açılışta normalde ekrandaki kadar çok değer görünmüyor ancak siz bunu aşağıdaki menüleri kullanarak istediğiniz kadar çoğaltabiliyorsunuz. Örnek olması açısından frekansa dikkat etmedim.

Bu ekranda üst kısımdan ses kartımızı alt kısımdan ise kullanılacak olan örnekleme hızını seçiyoruz. Ben örnek çalışma olduğu için kendi bilgisayarımda iki ses kartı ile denedim. Ancak tek ses kartınız var ise durum biraz değişiklik arz edebilir. Kritik ölçümler için tavsiye etmem. Yine de kullanmak isterseniz en mantıklısı bu yazılımı bir başka bilgisayarda çalıştırıp onu ton üreteci gibi kullanmak diğer makinede de ölçümleri almak.

Daha önce bu konularda çalışma yapanların yukarıdaki menüye alışkın olduklarını sanıyorum. O nedenle fazla üzerinde durmayacağım.  Yapmanız gereken ilk başta frekansınızı seçmek, sonrasında açılır listeden veya resimli butonlardan dalga şekillerini seçip yukarıdaki yeşil renkli “PLAY” tuşuna basmak. Açılır menüde varsayılan seçimin “Mono” olduğunu fark etmişsinizdir. Çünkü ses kartımızın mikrofon (Mic) girişi “Mono” dur.

Yukarıdaki örnekte ön ortada duran ton jeneratörüne ürettirdiğim iki farklı frekanstaki sinyal değeri ile arka planda Spectrum Lab yazılımında aynı anda işlenen sinyal değerlerinin örtüştüğünü görebilirsiniz.

QSL Raporları

Kendi alıcıları ve anten sistemleri ile yayını takip eden radyo amatörü arkadaşlarımız QSL raporlarını doğrudan aşağıda adresi yazılı büroya veya e-posta adresine gönderebilirler. Bu konuda izlenmesi gereken prosedür ve etik, radyo amatörlerince malumdur. Ancak yine de kendinizin istasyonunuzda kullandığınız bir fiziki veya web üzerinde kullandığınız online SDR uygulaması var ise haberleşmeyi takip ettiğinize dair bilgiyi kendi adınıza gönderebilirsiniz. (Bakınız: QSL kart nedir, nasıl kullanılır?)

QSL Raporları İçin Adres ve İletişim Bilgileri

Alexander – Grimeton Veteranradios Vaenner, Radiostationen, Grimeton 72, S-432 98 Grimeton, Sweden
E-mail to: info@alexander.n.se

Video Tanıtım

Şimdiye kadar yazılı olarak vericiyi anlattık. Grimeton SAQ vericisinin bir nevi kısa turu olarak dasayabileceğim ancak belgesel tadında hazırlanmış aşağıdaki ilk videoyu izlemenizi özellikle öneririm.

Yazımızda anlatılan birçok konu görsel olarak da işlenmekte, ara ara geçen pasajlarda [07.48]  ise antenlerin ve bazı sistemlerin inşa aşamalarına ait görüntülere, [10.04]‘de ise İsveç Kralı’nın istasyon ziyaretine de yer verilmektedir. Anlatım dili her ne kadar Almanca olsa da sadece görüntüleri izlemek dahi, insanoğlunun yüzyılın ilk başlarında haberleşme uğruna neler geliştirdiği ve nasıl devasa yapılar ürettiğini, bugün sahip olduğumuz teknolojide nelere sahip olduğumuz ve nereden nereye geldiğimizi  daha iyi anlayacağınıza eminim.

3 Temmuz 2011′de “Alexanderson Günü” etkinliğinde Grimeton SQA vericisine yapılan bir ziyarette çekilmiş videoda dakika ve saniye zaman değeri olarak;

[00.28] Alternatör yardımcı sistemlerinin,
[01.00] Yağ ve su soğutma pompalarının,
[02.28] Ana elektrik motorların başlatılmasını,
[02.53] Sağda bir elektrik motorunu, ortada ona bağlı ve bir şanzuman (devir yükselten dişli sistem) yapısını, solda ise bir  Alexanderson üretecini,
[06.10]  Hoşunuza gideceğini umduğum ve kıvılcım çıkararak çalışan telgraf (mors) vuruşları için kullanılan kontaklarını, [06.29] Diğer yardımcı pompa sistemlerini,
[06.38] Değişken direnç olarak kullanılan sıvı reosta sistemlerini ve hemen ardından kontaktörlerdeki kıvılcımları söndürmek için kullanılan üfleç sistemini.
[07.09] Anteni alternetörlere bağlayan manyetik amplifikatörünü (karşı duvar dibindeki)
[07.27] Elde edilen gücün antene aktarılma noktasını,
[07.58] Görevli bir operatör tarafından maniple ile Mors (CW) gönderme hazırlığını,
[08.29] Görevlilerce makine şalterlerinin indirilerek kapatılmasını ve akabinde üreteçleri (alternatör) döndüren motor devrinin düşüşünü,
[09.47] Soğutma pompaları le dışarı pompalanan suyun havalandırma yöntemi ile soğutulduğu çeşmeleri ve hemen ardından antenin gerili olduğu 127 metrelik 6 yüksek anten direklerini,
[10.14] Anten besleme kablolarını izlemeniz mümkündür.

Yukarıdaki son videoda ise 3 Temmuz 2011′de yazımızın içinde de değindiğimiz Alexanderson Günü etkinliğinde SAQ’dan yayınlanan CW (mors) mesajını gösterir videodur. Sinyallerin izlendiği ekran, Spectrum Lab yazılımının uygulama ekranıdır. Ara ara SAQ Panoramic VLF Receiver yazılım ekranındanda örnekler verilmiştir.

Lars Kålland’ın işini ne kadar ciddi yürüttüğüne ve yüz ifadesine dikkatinizi çekmek isterim. Ortam çalışan sistemlerden dolayı oldukça sıcak olduğundan serinleme amaçlı mini bir vantilatör de çalışma masasına iliştirilmiş.

Yazıyı okuyanlar “iyi de şimdi toplamda bir kaç dakika sürecek bir mors çalışması için kalkıp 26 sayfa yazı yazmanın ne anlamı vardı?” diye düşünülebilirler. Hatta bu kadar büyük bir tesisin bir odada (Resim-15) o minik manipleden çıkan mors (CW) sinyali için imal edildiğine gülebilirsiniz de. Düşüncedir saygı duymak gerek lakin bu tür bir soruya cevap yazmak için sanırım bir bu kadar daha yazı yazmam gerekir. SAQ, belki de hayatımızın bir parçası olarak da gördüğümüz radyo amatörlüğü ve haberleşme teknolojisi açısından saygı duyulması gereken bir konu bana göre. Ancak yine de böyle bir soruya çok sevdiğim, kısa ve öz bir söz ile cevap vermek isterim.

“Muhabere nefes gibidir, değeri kesilince anlaşılır”.

TAMSAT bünyesinde uydu çalışmalarının yanında bu konuya gönül vermiş arkadaşlar ile VLF alıcı sistemleri ve antenleri konusunda özel bir çalışma yürütmekteyiz. Yazı veya VLF çalışmaları ile herhangi bir konuda iletişim kurmak, haberleşmek isterseniz buraya tıklayarak bizlere ulaşabilirsiniz. Başka bir yazıda görüşmek üzere, esenkalın.

Notlar:

1. Bu yazıyı hazırlarken kullandığım yüksek çözünürlük resimlerin kullanımı için aynı gün içerisinde mesajıma nazikçe cevap verip, müsade eden GW4EYO çağrı işaretli radyo amatörü Clive Carver’e ayrıca teşekkür ederim. Resimlerin telif hakkı kendisine ait olup, yazıdan yapılacak alıntılarda isim ve kaynak belirtilmesi etik bir davranıştır.  (Thanks to Mr. Clive Carver (GW4EYO) to respond my mail as soon as possible and let me to use his high resolution photographs. Which photos have copyright names, they are belongs to him. )

2. Ernst Frederick Werner Alexanderson; 1878-1975 yılları arasında yaşamış İsveç asıllı radyo ve televizyon teknolojisinin gelişiminde öncülük etmiş olan bir elektrik mühendisidir. İsveç ve Almanya’daeğitimini tamamlayıp 1902 yılında Amerika’ya göç eden ve 345 ABD menşei patente sahip, general Electrick şirketinde çalışmalarını sürdüren Alexanderson aynı zamanda Grimeton’daki uzun dalga yayılar için kullanılan yüksek frekans üreteçlerini tasarlamış, modüle edilmiş (ses) yayınları için çalışmalarda bulunan kişidir. The Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE) Onur Madalyası sahibidir.

Kaynaklar:

[1] http://en.wikipedia.org
[2] http://whc.unesco.org/en/list/1134
[3] http://en.structurae.de
[4] Carl Henrik Walde, SM5BF, “SAQ in Grimeton, the only remaining pre-electronic transmitter for transatlantic work, on the Unesco World Heritage List” isimli yayını.
[5] http://hamradio.pl
http://vlf.it
http://www.alexander.n.se/
http://www.babice-stare.waw.pl/
http://homepage.ntlworld.com/lapthorn/saq.htm
http://www.nch.com.au
http://dl1dbc.net/SAQ/