Soldaki küçük resim hızı yavaş olduğu için gökyüzünde süzülerek giden bir Draconid resmi. Bu başlığı gördüğünüz zaman hemen önümüzdeki günlerde meydana gelecek Perseid akanyıldız yağmuru (AY) aklınıza gelmiş olabilir. Bu yıl en şiddetli anı 13 Ağustos’ta meydana gelecek olan bu AY maalesef o gün dolunay olduğu için ve üstelik ışık kirliliği içinde yaşıyorsanız pek görülemeyecek. O nedenle size Perseid AY’nu değil başka bir AY’ndan söz edeceğim. Dünyadaki tüm meteor amatörleri çok önem veriyorlar öyle ki, uçaktan ve Akdeniz’de bir gemiden bu AY’nu seyretmek için planlar yapıyorlar. Üstelik meraklıları ülkemize, Kapadokya’ya getirmek için birçok turizm firmaları tur düzenliyorlar.
NASA’nın dahi uydu işleten şirketleri risk konusunda uyarma noktasına kadar getiren bu yağmurun adı Draconids AY’dur.
Tablo 1. 2011 yılında önemli akanyıldız yağmurlarının listesinin yanında daha az önemli olanları da bu çizelgede var. Ayrıca değişken akanyıldız yağmurları listelenmiştir.
Akanyıldızlar
Gezegenlerarası uzayda bulunan ve boyutu bir kum tanesi ile 25 cm arası göktaşları dünyamızın atmosferine girdiği zaman parlak bir iz bırakarak kendilerini bize gösterirler. Benim büyüklerim akan bir yıldız gördüklerinde yine biri öldü derlerdi. Bende demek ki herkesin gökyüzünde bir yıldızı var, kişi ölünce yıldızı da ortadan kayboluyor sanırdım. Ama bu olayın gökyüzünde yıldızların arasında değil de atmosferimizde olduğunu çok sonraları öğrendim. Bu çağın gençleri akanyıldız gördüklerinde artık dilek tutuyorlar. Ne kadar romantik olursa olsun her iki davranış da güzel değil, işin bilimsel gerçeğini öğrenmek her zaman önemlidir. Arasıra görlen akanyıldızlar bazı gecelerde çok miktarda gözükürler ve gökyüzünde tek bir noktadan dağılırlar, işte bu olaya da AY diyoruz. AY yağmurlarını meydana getiren gezegenler arasında tek-tük dolaşan parçacıklar değil bir kuyrukluyıldızın (KY) yörüngesinde bıraktığı toz parçalarıdır. Yer bu KY’ın yörüngesini kestiğinde AY oluşur. Demek ki AY’ları her zaman bir kuyrukluyıldız ile ilişkilidir.
Resim 1. Draconid akanyıldız yağmurunun gökyüzündeki saçılma noktası. Bir anlamda Büyükayı ile Küçükayı takımyıldızları arasında diyebiliriz. Bu saçılma noktası Türkiye enlemlerinde batmayan bir konumdadır.
AY’ları genellikle saatde kaç tane akanyıldız (KTA) görülüyorsa ona göre şiddetli veya zayıf AY olarak sınıflandırılır. Amerika Göktaşı derneğinin sayfalarında 4 ayrı liste yayınlanıyor. Sözkonusu listelere http://www.amsmeteors.org/2010/12/2011-meteor-shower-list/ bakabilirsiniz.
İlk liste önemli AY listesidir ve 9 AY vardır. Bu listede Perseid AY’ndan daha şiddetli Quadrantid ve Geminid’lerin KTA’sı 120 yöresinde iken Perseidlerin KTA’sının 100 olduğunu görüyoruz. Demek ki en önemli AY Perseid değilmiş. İlginç bu listede Draconid AY’u yok. İkinci liste daha az önemli AY’nı listeler, 17 AY’nun en şiddetli olanının KTA’sı 10’dur. Bu 17 AY yağmuru içinde de Draconid AY’u yok. Üçüncü liste değişken AY’larını listeliyor ve 5 AY arasında orada görüyoruz Draconid adını. Değişken olduğu için KTA değeri yoktur.
Resim 2. Hangi gün ve hangi saatde yer yörüngesi ile kuyrukluyıldız yörüngesi çakışıyor ve KY yörüngesindeki parçacıklar bu resimde görülüyor.
Draconid Akanyıldız Yağmur
Diğer bir adı da Giacobinid olan bu AY Giacobini–Zinner KY’ı ile ilişkilidir. Bu KY 20 Aralık 1900 yılında fransız Michel Giacobini tarafından bulunmuş, daha sonra 23 Ekim 1913 yılında alman Ernst Zinner KY’ın iki geçişini daha gözlemiştir. Dönemsel bir KY’dır ve dönemi 6.621 yıldır. İlginç bir nokta KY bulunmadan önce 19. yüzyılda çok yoğun iki AY’u gözlenmiş, fakat onu meydana getiren KY o zamanlar bulunmamıştı. Bu KY’ın diğer bir özelliği ise bazı zamanlarda patlama göstererek yörüngesinde bol miktarda parçacık bırakması. Genellikle gözle görülmeyen bir parlaklıkta (8. kadir) olan bu KY, 1946 yılında patlayarak çıplak göz ile görünür parlaklığa (5. kadir) gelmiştir.
Benzer bir parlama da 1933 yılında meydana gelmiştir. Her iki yılda görülen Draconid AY’nun KTA’sı 6000 yöresindeydi. Bir saatde 6000 akanyıldız görmek demek bir anlamda gökyüzünde havai fişek gösterisi izlemek demektir. Genellikle bu AY’nun KTA’sı 2-3 yöresinde iken bazı yıllarda 20-500 arası akanyıldız gözlenmiştir.
Resim 3. Draconid akanyıldız yağmurunun yeryüzünde en iyi gözlenecek konumları bu dünya fotoğrafı üstünde ışıklandırılarak gösterilmiştir.
Draconids AY’nun KTA’sı Giacobini–Zinner KY’ı yörüngesinde Güneş’e enyakın olan enberi noktası yöresinde artmaktadır. Son geçişi 2 Temmuz 2005 tarihinde olmuştu.
Dönemi 6.6 yıl olduğuna göre bir sonraki enberi geçişi 11 Şubat 2012’de gerçekleşecektir. 2005 geçişi sırasında Ekim ayında AY’nun KTA’sında beklenmeyen bir artış oldu ve bu 1946 yılında yörüngeye atılan parçacıklara bağlandı.
1998 yılı geçişi sırasında AY’nun KTA’sı yaklaşık 700 yöresindeydi ve bu yıl da beklenen değer bu seviyede. Bu hesapları yaparak bir sonraki AY sırasında ne kadar KTA olacağını tahmin eden gökbilimciler var. Beklenen akanyıldız olayı toplam 4 saat sürecek, en fazla akanyıldız görüleceği zaman Türkiye saati ile 21:00-22.00 arası. Yani tüm olay geceyarısı bitecek gibi görünüyor.
Resim 4. Bu Google haritası üzerinde gösterilen konumlar bu gök olayını en iyi seyredilecek konumlar için yabancı bilim insanları tarafından seçilmiştir. Dikkat edilirse TUG da bunların içindedir.
Draconid’ler Nereden Görünecek?
NASA bu olayın nereden görüneceğine baktığı zaman sadece doğu Avrupa görünüyor. Türkiye, Mısır, Yunanistan ve Akdeniz. Ülkemiz bunların içinde olayın en iyi görüneceği yerlerden birisi. İşte bu nedenle seyahat şirketleri Kapadokya’ya tur düzenliyorlar, sanki bir güneş tutulması olacak gibi yabancı amatör veya profesyonel gökbilimciler gelecek ülkemize.
Olayın bir kötü yanı 8 Ekim günü beklenen bu muhteşem olay sırasında Ay çok parlak, ilkdördün ile dolunay arasında, yani %90’ı parlak. Bu ise bir akanyıldız yağmuru seyretmek için çok kötü. O nedenle iyice ışık kirliliğinden uzak konumlar seçilmeli.
Resim 5. Ekim ayında açık hava sayısı bakımından seçilen yerlerdeki durum gösteriliyor. Dikkat edilirse Antalya yöresi iyi konumların başında geliyor.
Resim 6. Açık gece ve gündüz sayısı, yağış nem gibi bilgiler uydu verilerinden sağlanmış. Burada bulutluluk miktarına göre bu değerler verilmektedir.
Nasıl Gözlemeli?
Bu AY’nun diğer ilginç bir özelliği parçacıkların hızının düşük olması. Örneğin Perseid AY’unun hızı saniyede 60 km iken Draconid’lerin hızı 19 km/s. Bu ise bize ışık izini daha uzun süre gözlememize neden olur. Özellikle ateş topu türü akanyıldız olursa gözlemin keyfine diyecek yok. Bu güzel olayı gözlemek isteyenler olası ölçüde gökyüzündeki Aydan uzak bir konuma ama aynı zamanda Ejderha takınyıldızındaki saçılma noktasından da uzakta bir konuma bakmaları gerekmekte.
O nedenle daha batı noktasına yakın bir konuma bakmakta yarar var. Ekim ayının başlangıcı belki soğuk olacağından üstümüzü iyi giyinerek bar battaniyenin üzerinde sırt üstü am başımız batı noktasının hemen üzerine bakacak şekilde uzanmamız en iyi gözlem koşullarını sağlar.
Bu güzel olayı gözlemek için 7 Ekim günü büyükşehirlerden uzak ışık kirliliğinin olmadığı karanlık bir konuma gitmezseniz biraz zor görürsünüz bunu da unutmayın.
Resim 7. Seçilen noktalardaki bulutluluk miktarı. Veriler uydu merkezlerinden alınmıştır.
Resim 8. Seçilen noktalardaki açık gün sayısı. Bulutluluğun tersi olacağı aşikar. TUG’un konumuna baktığımızda iyi olan yerlerin hemen başında olduğunu görebiliriz.
Yabancılar Kapadokya’ya Geliyorlar
Bu güzel gök olayı ve turistler için Kapadokya çok uygun. Aslında uydu ile yapılan aylık ortalama bulutluluk, yağış gibi verileri de inceliyorlar en iyi nereden gözlenir sorusunun yanıtını ararken ama o tür çalışmalar hep Antalya yöresini vermiş.
Bunun yanında da meteorolojik koşullar açısından Kapadokya sadece bir birim daha kötü. Neden Antalya’ya gelmiyorlar derseniz büyük olasılıkla ışık kirliliğinden olsa gerek. Afrika’daki çölü bir kenara koyarsak TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi 8 konumdan dördüncüsü. Draconid’ler ile ilgili Danielle Moser’in sunumunda TUG hakkında bir sürü yanlış bilgi de var.
Resim 9. Seçilen gözlem noktalarında saçılma noktasının zamanla değişimini veren grafik. Bu parametre de iyi gözlenebilirlik açısından önemlidir.
Kapadokya’da bir gözlem şenliği düzenlesek gelir misiniz? Bir otel ile anlaşsak, yine isteyenler 7 Ekim Cuma günü çadırlarını alıp gelseler, Cumartesi günü akanyıldızlar ile ilgili sunumları dinleseler ve akşamı da beklenen AY’nu seyrederek Pazar günü evimize dönsek ne güzel olur değil mi? Bu soru tabii konu ile ilgili kişilere.
Eğer böyle bir geziye katılmak isterseniz yorumda bulunun. Olayın haftasonu ile çakışması çok güzel. Belki bir turizm firması bulabiliriz bu işleri organize edecek, yorumlarınızı bekliyorum.
Resim 9. Seçilen gözlem noktaları için özet çizelge. Dikkat edilirse Afrika çölünü bir kenara koyarsakTUG iyiler içinde dördüncü sırada
Prof. Dr. Ethem DERMAN
TAMSAT
Kaynaklar
1. NASA tarafından bir toplantıda sunulan bildiri ve Türkiye’nin özel konumu http://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/20100024125_2010023492.pdf
2. Aynı NASA sunumunun geniş hali: http:∕∕www.nasa.gov/zip/23847main_Moser.zip
3. NASA açıklaması: http://orbitaldebris.jsc.nasa.gov/newsletter/pdfs/ODQNv9i2.pdf 6. sayfaya bakınız.
4. Tüm AY yağmulerı ile bilgiler. http://www.amsmeteors.org/2010/12/2011-meteor-shower-list/
5. Draconidler ile ilgili geniş bilgi. http://www.meteorshowersonline.com/showers/draconids.html5
6. http://www.imcce.fr/en/ephemerides/phenomenes/meteor/DATABASE/Draconids/2011/index.php
7. http://airborne.seti.org/draconids/
8. Türkiyeye Gökbilim Turları: http://astronomytours.co.uk/tours/rain-shooting-stars
9. Türkiyeye Gökbilim Turları: http://www.onthegotours.com/Turkey/Tours/Draconids-Meteor-Shower
10. Türkiyeye Gökbilim Turları: http://www.solareclipsetours.co.uk/Turkey_Tours_Draconids_Meteor_Shower,_Cappadocia_&_Istanbul.php
11. Türkiyeye Gökbilim Turları: http://www.betchartexpeditions.com/europe_turkey11.htm
12. http://www.skyandtelescope.com/observing/highlights/104450349.html
13. http://feraj.narod.ru/Radiants/Predictions/21p-ids2011eng.html
